Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Синдикат - бу картель битимининг турли-туманлиги бўлиб, 
тадбиркорлар- нинг бюртмаларни келишилган ҳолда тақсимлаш, хом ашѐни 
харид қилиш ѐки иштирокчилар томонидан ишлаб чиқарилаѐтган барча 
маҳсулотни ѐки уни бир қисмини (ягона сотиш тармоғи ѐки 
иштирокчилардан биттаси орқа- ли) сотиш мақсадида ташкил қилинган 
бирлашмасидир. Синдикат иштирок- чилари ўзларининг юридик ва ишлаб 
чиқариш мустақилликларини, баъзида эса синдикатнинг сотиш идораси ѐки 
жамият билан боғлик шахсий сотиш тармоқларини ҳам сақлаб қоладилар 
.Бунда тижорат мустақиллиги қисман йўқолади. Синдикат, қоидага кўра, 
оммавий талаб товарлари, хусусан кўмир, пўлат, нефть, спирт, шакар, пахта 
калаваси ва ҳ.к ни сотиш билан шуғуллана- ди. Синдиқат рақобот, ҳамда 
бозорни худудий тақсимланишини вақтинчалик юмшатиш ѐки бартараф 
қилиш воситаси бўлади. Синдикат битимининг асосий бандлари 
қуйидагилардан иборат: ишлаб чиқариш ҳажми, нархларни белгилаш, 
маҳсулотнинг сифати ва навлари. 
Шу туфайли талаб ва таклиф тартибга солинади. Фойда синдикат 
иштирокчилари ўртасида ҳар бирига белгиланган квота(улуш)га мувофик 
тарқатилади. 
Картель туридаги бирлашмаларга яна 
пуллар, яъни тадбиркорларнинг, 
унинг иштирокчиларининг фойдаларини тақсимлашнинг тартибини кўзда 
тутувчи алоҳида бирлашмаси ҳам киради. Фойдалар умумий қозонга 
тушадилар, олдиндан белгилагнган нисбатларда тақсимланадилар. 

---

174 
Трест - бу бирлашмада ҳар хил корхоналар, ўзларининг юридик ва 
хўжалик мустақилликларини йўкотган ҳолда, ягона ишлаб чиқариш 
мажмуасига бирлашадилар. Трестда корхоналар хўжалик фаолиятининг 
барча томонлари бирлаштирилади. Трест ишлаб чикариш фаолиятининг 
нисбатан бир турдалиги билан ажралиб туради. Бу шакл комбинациялашган 
ишлаб чиқариш, масалан, хом ашѐни изчил ишлаб чиқаришни ташкил қилиш 
учун қулайдир. Трестга кирувчи барча корхоналар ягона оператив 
бошқарувни амалга оширувчи битта бош компанияга бўйсунадилар. 
Концерн - бу мустақил корхоналарнинг (одатда ишлаб чиқариш 
характеридаги) бирлашмаси, улар иштирок этиш, шахсий иттифоқлар, 
битимлар, молиялаштириш, ишлаб чиқаришдаги яқиндан ҳамкорлик тизими 
васитасида боғланадилар. Бирлашган корхоналар акциядорлик жамияти ѐки 
ўртоклик шаклидаги юридик шахс бўлиб қолади. Концерн ўзига кирувчи 
компаниялар фаолиятини тўлиқ назорат қилади. 
Консорциум - бу бир неча банклар ѐки саноат ташкилотлари 
ўртасидаги қарзларни биргаликда жойлаштириш, йирик молиявий ѐки 
тижорат операциялари, инвестицион лойиҳаларни амалга ошириш учун 
вақтинча битимдир.