|
Modullarni yig`ish
programmalari
EXM kurilmalariga
xizmat kursatuvchi
programmalar
Kutubxonaga xizmat
ko`rsatuvchi
programmalar
Programma-
lashtirish tillari
Translyator
lar
Sozlash
programma-lari
OSfunktsiyalari-ни
kengaytuvchi APP
Ilmiy, iqtisodiy va b.k
APP
ABS uchun APP
3.1–rasm
Yuqorida tasvirda ko`rsatilgan translyatorlar amaliy programmalarni
algoritmik tillardan mashina tiliga o`giruvchi tarjimon programmalardir. Ular ikki
xil bo`ladi: kompilyatorlar va interpretatorlar.
Interpretatorlar programmalashtirish tilida yozilgan programmani
bosqichma-bosqich (yoki qatorma-qator) mashina tiliga o`girib va darhol bajarib
borsa, kompilyatorlar esa butun programmani birdaniga mashina tiliga o`giradi va
agarda uning xatosi yoki kamchiligi bo`lmasa, uni bajarishni amalga oshiradi.
Bir marta kompilyatsiya qilingan programma boshqa kompilyatsiya
qilinmaydi, negaki uning natijasi ishlovchi programmani xosil qiladi.
41
Interpretatorda esa programma har bir bajarilishida qaytadan mashina tiliga
o`giriladi va bosqichma-bosqich bajarila boradi.
Xususiy kompyuterning ham foydalanuvchi uchun qulay va samarador
bo`lishi unda qanday programmaviy ta’minot mavjudligi bilan aniqlanadi. Lekin
programmaviy ta’minotning qanday turlari foydalanuvchi uchun zarur bo`lishi
uning qaysi soxada faoliyat ko`rsatishi bilan aniqlanadi. Endi o`zingizni iqtisod
soxasida faoliyat ko`rsatayotgan mutaxassis sifatida faraz qilgan holda qaysi
turdagi programmaviy ta’minot Sizning kundalik ishlarni bajarishingiz uchun
kerak bo`lishini o`ylab topishga harakat qiling. Kompyuter ishlaganda uni
boshqarish uchun kerak bo`ladigan programmalar bilan amaliyotda qo`llaniladigan
programmalar orasida qanday farq bo`lishi mumkin?
Kompyuterning programmaviy ta’minoti ularning qo`llash samaradorligini
oshirish, undan foydalanishni osonlashtirish va foydalanuvchilar programmalarini
tayyorlashning mehnat sarfini kamaytirishi uchun mo`ljallangan programmalar
sistemasidan iborat.
Kompyuter programmalar ta’minotining to`plami quyidagi guruhlarga
ajraladi:
- sistemaviy programmalar – xilma-xil qo`shimcha ishlarni bajarishga
imkon beradi, masalan, kompyuterning ishlash jarayoni davomida nosoz
qurilmalarni diagnostika va nazorat qilish vositalari, ma’lumotlarning nusxalarini
olib qo`yish, kompyuter haqida ma’lumotnomalar berish, kompyuterni
boshlang`ich ishga tayyorlash va xakozolar;
- amaliy programmalar – foydalanuvchilarga zarur bo`lgan ishlarni
bajarishga imkon beruvchi programmalar, matn taxrirchilari, jadval protsessorlari,
rasmlar chizishga imkon beruvchi programmalar, informatsion massivlar va
bilimlar bazalari bilan ishlashga imkon yaratuvchi programmalar va hokazolar.
- programmalashtirish sistemalari yoki instrumental sistemalar – ular
kompyuter uchun yangi amaliy programmalar yoki foydali ilovalar yozish uchun
xizmat qiladilar.
Sistemaviy programmalarga operatsion sistema, drayverlar, qobiq
programmalar va operatsion qobiqlarni kiritish mumkin. Operatsion qobiqlar ishga
tushiriladigan programmalar uchun quyidagi imkoniyatlarni yaratishi mumkin:
- grafik interfeys – ma’lumotlarni chiqarish va ular bilan samarador
ishlashga imkon beradigan vositalar to`plamini xosil qilish mumkin, ya’ni aloxida
turdagi menyular, darchalar, oynalar, ma’lumotnomalar va hokazolar;
- mulьtiprogrammalashtirish – bir vaqtning o`zida bir qancha
programmalarni ishlatish imkoniyati;
- programmalararo ma’lumot almashinishnig kengaytirilgan vositalarini
ishlatish.
Programma ta’minoti ilmiy-texnik, iqtisodiy-statistik va boshqa
masalalarni yechishda, shuningdek, boshqaruv ma’lumotlarini qayta ishlash uchun
42
hisoblash sistemalari qurishda EHM texnik vositalarining imkoniyatlarini ancha
kengaytiradi.
EHM programma ta’minotining asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat:
- programmalashni
avtomatlashtirish
vositalari yordamida masalani
EHMda yechishga tayyorlash;
-
operator bilan EHMning eng qulay ko`rinishlardagi aloqasini tashkil
qilish;
- EHMni nazorat qilish, unga diagnoz qo`yish va yuzaga kelgan
nuqsonlarning kengayishiga yo`l qo`ymaslik.
EHMning programma ta’minoti strukturasida programmalashning modulli
printsipi amalga oshiriladi, bu printsip, odatda funktsional bog`liq bo`lmagan
programmalar yoki ularning qismlari standart modullar ko`rinishida
shakllanadigan va sozlanadigan bo`lishini talab qiladi. Bunday struktura yoki
ularning o`rnini almashtirish, yoxud qo`shimcha modullar kiritish yo`li bilan
EHMning programma ta’minotini nisbatan oddiy kengaytirish va takomillashtirish
imkonini beradi.
EHM programma ta’minotining eng muhim tarkibiy qismi, operatsion
sistema bo`lib, u turli rejimlarda EHMning eng samarali ishlashini, shuningdek,
masalani EHMda yechishga tayyorlashdagi mehnat sarfining kamayishini
ta’minlaydigan programmali vositalar majmuidan iborat.
Xususiy EHM funktsional maqsadiga bog`liq holda kompleks monitor
imkoniyatlari foydalanuvchi tomonidan displey kiritiladigan katta sonli bo`lmagan
oddiy buyruqlarning bajarilishidan tortib, to aniq vaqt davomida har xil qurilmalar
bilan boshqarishgacha o`zgarib turadi. Monitorning odatdagi vazifasi xususiy
EHM bilan foydalanuvchi o`rtasida o`zaro aloqadorlikni tashkillashtirish, resurslar
taqsimlashni boshqarish va xususiy EHM faoliyatida talab etilgan rejimni
ta’minlash, sistemali va boshqa programmalarni ishga tushirish va bajarilishini
nazorat ostiga olish, ma’lumotlar almashinish jarayonning bajarilishini
boshqarishdir.
Sistemali programmalar va ma’lumotlar guruxiga tashqi tashuvchilarga
xizmat qiluvchi programmalar, servis programmalar va programmalar kutubxonasi
kiradi.
Axborotlarning tashqi tashuvchilarga xizmat ko`rsatadigan programmalar
tashuvchilardagi mavjud axborotlarni tenglashtirish va nazorat qilishga,
shuningdek tashuvchilar bilan va alohida fayllar bilan boshqa jarayonlarni
bajarishga tayyorlash, saqlashni tashkillashtirish va programmalarni qo`llash
ishlarini yengillashtiradi. Ular o`zlarining funktsional maqsadlari nuqtai-nazaridan
turli-tumandir, lekin qoidaga ko`ra, ularning tarkibida matnni taxrirlash dasturlari
va kutubxonalar bo`ladi. Displeydan yoki boshqa bir qancha tashuvchilardan
kiritilayotgan matnlar tahrir programmalari orqali xususiy EHMning operativ yoki
tashqi xotirasiga yoziladi, bunda ular maxsus tahrir buyruqlari yordamida
43
o`zgartirilishi mumkin. Ko`plab tahrir programmalari mavjud, ular bir biridan
bajaradigan imkoniyatlari bilan farqlanadi va matnlarda o`zgarishlar qilish uchun
ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
