Усуллар мантиқ илмининг асосий масалалари ва уларни тадқиқ этиш йўналишлари

---

10 – МАВЗУ: ТУШУНЧАЛАРНИ ШАКЛЛАНТИРУВЧИ МАНТИҚИЙ  
УСУЛЛАР  
 
Мантиқ илмининг асосий масалалари ва уларни тадқиқ этиш йўналишлари
«Мантиқ» арабча сўз бўлиб, маъноси бўйича «логика» сўзига мувофиқ келади. 
«Логика» атамаси эса, грекча «логос» сўзидан келиб чиққан бўлиб, «фикр», «сўз», «ақл», 
«қонуният» каби маъноларга эга.  
Предмет ва ҳодисаларнинг моҳиятини тушунишга тафаккур ѐрдамида эришилади. 
Тафаккур билишнинг юқори-рационал (лотинча ратио-ақл) билиш босқичи бўлиб, унда 
предмет ва ҳодисаларнинг умумий, муҳим хусусиятлари аниқланади, улар ўртасидаги ички, 
зарурий алоқалар, яъни қонуний боғланишлар акс эттирилади. Тафаккур уч хил шаклда: 
тушунча, ҳукм (мулоҳаза) ва хулоса чиқариш шаклида мавжуд.  
Тушунча, ҳукм (мулоҳаза) ва хулоса чикариш тафаккурнинг универсал шакллари, 
унинг асосий структуравий элементлари ҳисобланади. Муҳокама юритиш ана шулар ва 
уларнинг ўзаро алоқаларга киришиши натижасида вужудга келадиган бошқа мантиқий 
структуралар (масалан, муаммо, гипотеза, назария, гоя, аргументлаш ва шу кабилар) да 
амалга ошади.  
Тафаккурнинг мантиқий шакллари ва қонунлари
Мантиқий тафаккур икки турдаги қонунларга бўйсунади. Улар диалектика 
қонунлари ва формаллашган мантиқ қонунларидир. Диалектика қонунлари объектив олам 
ва билиш жараѐнига хос бўлган энг умумий қонунлар бўлиб, диалектик мантиқ илмининг 
ўрганиш соҳаси ҳисобланади. Формаллашган мантиқ қонунлари эса, фақат тафаккурдагина 
амал қилади.
Тафаккур қонунлари юзаки қараганда субъектив қонунлардек бўлиб туюлса ҳам, 
аслини олганда, объектив мазмунга эгадир. Бу қонунлар ҳамма кишиларнинг фикр 
юритишида бир хил амал қилувчи умуминсоний қонунлардир. Уларни бузиш, алмаштириш, 
ўзгартириш, янгилаш мумкин эмас.