4-Mavzu: XVII asr o`rtasi XX asr boshida Eron (2-soat) Reja

4.4. Amiri Nizom islohotlari. 

Erondagi hukmron sinfning ba’zi vakillari xalq qo’zg’olonlari ta’siri ostida 

davom  etayotgan  chuqur  inqirozni  islohotlar  yo’li  orqali  susaytirishga  harakat 

qildilar.    Yangi  shoh  Nasriddin  tomonidan  buyuk  vazir  lavozimiga  tayinlangan 

Mirza Tog’ixon bu islohotlarning tashabbuskori bo’ldi. U Amiri Nizom (“qo’shin 

amiri”)    unvoniga  ega  bo’lib,  bobiylar  qo’zg’olonini  bostirish  va  ularni  jazolash 

ishlarining tashkilotchisi va rahbari edi. Amiri Nizom o’tkazayotgan islohotlarning 

asosiy 

maqsadi 

markaziy 

hukumat 

hokimyatini 

mustahkamlash, 

Eron 

mustaqilligini chet ellik mustamlakachilar hujumidan himoya qilishga qodir kuchli 

jangovar  armiya  tuzish  va  xalq  ommasini  itoatda  ushlab  turish  edi.  U  Angliya 

---

13 

 

ta’sirini Eronga kirib kelishining murosasiz dushmani bo’lib, feodallar separatizmi 

va xonlar isyoniga barham berishga intildi. 

Amiri Nizom  markaziy hokimyatga bo’ysunmagan gubernatorlarni ishdan 

bo’shatdi,  xazinani  talon-taroj  qilinishiga  qarshi  kurashdi,  shoh  oilasining  ko’p 

sonli qarindosh-urug’larining daromadlarini qisqartirdi. U savdoni kengaytirish va 

mahalliy  sanoatni  rivojlantirishga  da’vat  etdi.  Miltiq  va  boshqa  qurollarni  ishlab 

chiqarish yo’lga qo’yildi. Armiyani qayta tuzish boshlandi. 

Amiri  Nizom  feodallar  o’zboshimchaligidan  dehqonlar  umumiy 

noroziligining  kuchayib  borayotganligini  hisobga  olib,  dehqonlarning  xonlar 

oldidagi majburiyatlari miqdorini belgilab beruvchi loyihani ishlab chiqdi. 

Amiri  Nizomning  islohotchilik  loyihalari  Erondagi  mavjud  vaziyatga 

sezilarli  ta’sir  o’tkaza  olmadi,  buning  ustiga hukmron  sinfning  juda kichik qismi 

bu  islohotlar  tarafdori  edilar.  Feodal  zodagonlarning  va  ruhoniylar  yuqori 

qatlamining    ko’pchiligi  islohotlarga  tish-tirnog’i  bilan  qarshi  chiqdilar.  Ular 

bobiylar qo’zg’oloni davom etib turgan bir davrda Amiri Nizomning buyuk vazir 

lavozimida  ishlashiga  chidab  keldilar.  Lekin  1851  yil  kuzida  u  vazifasidan 

bo’shatilib,  surgunga  yuborildi,  1852  yilda  esa  shoh  farmoni  bilan  qatl  qilindi. 

Islohotlar o’tkazishga bo’lgan urinishlar mag’lubiyatga uchradi. Amiri Nizomning 

faqat  maorif  sohasidagi  islohotlari  saqlanib  qoldi.  Uning  ko’rsatmasi  bilan  yosh 

eronliklarni  chet  ellarga  o’qishga  yuborish  boshlandi,  chet  ellik  professorlar 

Eronga  taklif  etildi.  1851  yilning  oxirida  Tehronda  Yevropa  tipidagi  dastlabki 

o’quv  yurti  –  Dorilfunun  (bilimlar  uyi)    ochildi.  Bu  bilim  yurtida  harbiy  ish, 

tibbiyot,  matematika,  gumanitar  fanlar  o’qitilardi.  O’qituvchilar  Yevropa 

darsliklarini forschaga tarjima qilardilar. Tehronda kundalik gazeta chiqa boshladi.