Buxoro davlat universiteti filologiya fakulteti

Umumiy xulosalar 

 

       Yuqorida  bayon  qilingan  fikrlardan  shunday  xulosaga  kelish  mumkinki, 

jamiyat  doimo  taraqqiyotda  ekan,  til  ham  taraqqiy  qilib  boraveradi.  Jamiyatda 

bo`lgan  o`zgarishlar  tilga  ta`sir  etmay  qo`ymaydi.  Mustabid  tuzum  (sho`ro)davri  

madaniyatimizga  keskin  ta`sir  o`tkazgan  edi.O`zbek  tili  mavqeyi  pasaygan(rus 

tiliga  e`tibor  kuchaygan  davr)  bir  bosqichda  grammatikadagi  milliy  xoslikka 

ahamiyat  berilmadi. Yaratilgan  darslik, o`quv qo`llanmalarda  ilmiy  qarashlar   rus 

tili  grammatik  talqinlari  asosida  berilar  edi.  Jumladan,  so`zlarni  turkumlarga 

ajratishda  ham  an`ana  bo`lgan  tamoyillar,  miqdor(6ta  mustaqil  so`z  turkumi...) 

kabilarga  tayanildi.    Zero  har  bir  tildagi  so`zlar  o`zining  grammatik  belgisi  va 

semantik  xususiyatiga  qarab  turli  guruhlarga  bo`linadi.  Grammatik  qurilishi 

jihatidan  har  xil  bo`lgan  tillardagi  so`zlarning  semantik-grammatik  xususiyatlari, 

qo`llanish  doirasi,    o`zaro  birikishi,  boshqa  belgilari    doimo  bir  xil    bo`lmaydi. 

Qolaversa,  so`zlarni  turkumlarga  ajratishda  hamma  tillar  uchun  umumiy  bo`lgan 

yagona bir tamoyil bo`lishi mumkin emas.  Muayyan bir tilda so`zlarni turkumlash 

shu  tilda  so`zning  o`ziga  xos  ma`nosi,  grammatik  xususiyati,  so`z  yasalish  tizimi  

va  so`zlarning  o`zaro  birikish  qobiliyati  asosida  ishlab  chiqilishi    lozim.  Zeroki, 

hatto  qardosh  tillar  orasida  ham  so`z  turkumlari    va  ularning  ichki  guruhlarini 

ajratishda ham jiddiy farq bo`lishi mumkin.      

            O`zbek  tilshunosligida  bugungi  kunda  so`z  turkumlarini  ajratishning 

mantiqiy,  lisoniy  mezonlarini  aniqlash  bo`yicha  ma`lum  yutuqlarga  erishildi,  deb 

aytish mumkin. Har bir turkumning turkona lisoniy talqini, boshqa lug‘aviy hamda 

grammatik  kategoriya  bilan  semantik-funksional  o`xshashligi  va  farqi    bo`yicha  

ancha ma`lumotlar qo`lga kiritildi . 

            So`z turkumlari ichida ravish, taqlidlarning o`rni alohida tadqiqot ishlarida 

o`rganildi. Ravishlarning o`zgarmaslik tabiati, lug‘aviy ma`no guruhiga  kiritilgan 

so`zlar  qatlami  qayta  yangi  tamoyillar  asosida  o`rganilib  chiqildi.  Olmoshning, 

sifatning  grammatik  vazifa  bajarish  imkoniyatlari  kengaytirildi.  Taqlidlarning 

MSTlari tizimidagi o`rni, uning lug‘aviy-morfologik-sintaktik tabiati ochib berildi.      

---

 

52 

Alohida xususiyatga ega modal, undovlar so`z-gap doirasida zamonaviy talqinlarda 

tadqiq  qilindi.  Yordamchi  so`z  turkumlari  tizimi  va  ularning  funksional  jihati, 

lisoniy xususiyatlari yana bir karra o`rganildi.  

       Mustaqil so`z turkumlarining umumiy grammatik ma`nolari formal-funksional 

ilmiy yondashuv asosidà muayyanlashtirildi. 

       Ko`pincha  ot  so`z  turkumiga  nisbat  berilgan  kelishik,  egalik;  fe`l  so`z 

turkumiga  nisbat  berilgan  zamon,  tasdiq-inkor,  shaxs-son  kabi  shakllarning 

turkona  xususiyati  tadqiq  qilindi.  Mazkur  shakllar  tasniflovchi  kategoriyalar 

atamasi  ostida  o`rganila  boshlandi.  Qisqasi,  tilning  morfologiya  sathiga 

qorishtirilgan  sintaktik  hodisalar  aniqlanib,  alohida  o`rganildi.  So`z  turkumlari 

o`zbekona grammatik talqinlar bilan keng yoritildi.