Дарс мавзуси: Сайёҳлик хизмати туристик маҳсулотнинг қисми

4. Noverbal muloqot 

 

Jest  va  mimikalar(noverbal  muloqot)-  notiq  o‘z  tuyg‘ulari  va 

fikrlarini  har  xil    harakatlar  bilan  chambarchas  bog‘liqligidir.  Ular  o‘z-

o‘zidan, nutq mazmunidan kelib chiqqan holda paydo bo‘ladi. Intonatsiya, 

urg‘ular va talaffuzlar bilan ritmik uyg‘unlashgan holda, jestlar auditoriya 

e’tiborini  chiqishlarning  u  yoki  bu  qismiga  qaratishga,  bildirilayotgan 

fikrlarga notiqning munosabatini belgilashga yordam beradi. 

Notiqlik  san’ati  nazariyasida  notiqlar  foydalanadigan,  chuqur  ishlab 

chiqarilgan  jestlar  tasnifi  mavjud.  Jestlarning  quyidagi  turlarga  ajratish 

mumkin: ritmik, emotsional (hissiyotli), ko‘rsatuvchi rekonstruksiyalovchi, 

ishora qiluvchi, tasviriy, simvolik va boshqalar. 

 Ekskursiya  amaliyotida  ko‘rsatuvchi  rekonstruksiyalovchi,  ishora 

qiluvchi jestlardan foydalana olishni bilish kerak. 

Ko‘rsatuvchi  jestlarni  qarashlar,  bosh  harakati,  qo‘l  barmoqlar  bilan 

amalga  oshirish  mumkin.  Ko‘rsatuvchi  jestlarda  birinchi  darajali  rol 

qo‘llarga  beriladi.  Ko‘rsatuvchi  jestni  ko‘rsatilishi  mumkin  bo‘lgan 

obektlar  mavjud  bo‘lganda  ishlatish  tavsiya  etiladi  (yodgorlik,  yodgorlik 

fragmenti, memorial taxta, tabiat ob’ekti). 

Rekonstruksiyalovchi  jestlar  sayyohlarga  saqlanmagan  bino  va 

inshootni tasavvur qilishga yordam beradi. Bu jestlar bilan gid sayyohlarga 

kerakli tasavvurlarni paydo qila olishi kerak. 

Ishora  qiluvchi  jestlar  sayyohlarni  ob’ektlar  oldida  to‘g‘ri 

joylashishlarini  ta’minlaydi.  Ular  yordamida  guruhning  bir  ob’ektdan 

---

 

48 

ikkinchi  ob’ektga  harakatlari  yo‘naltiriladi,  avtobusdan  tushish  yoki 

aksincha o‘z o‘rinlarini egallash taklif etiladi. 

Kerakli  (zaruriy)  jestlardan  tashqari  gid  ma’nosiz,  “parazit”  jestlar 

haqida  ham  tushunchaga  ega  bo‘lishi  kerak.  Ular  parazit  so‘zlar  kabi 

chiqishlarga  salbiy  ta’sir  qilib,  ma’nosini  buzadi.  Bular  tez-tez 

takrorlanayotgan  bosh  harakati,  soch  turmagini  to‘g‘rilash,  kostyum 

tugmasini  o‘ynash,  boshni  qashish  va  boshqalar.  Bunday  takroriy 

harakatlar eshituvchilarni charchatadi. 

Gid  nafaqat  o‘z  nutqini  balki,  noverbal  muloqat  tili  hisoblanmish  o‘z 

jestlarini  ham  diqqat  bilan  kuzatishi  kerak.  Chunki  ozmi-ko‘pmi  gidning 

guruh bilan  munosabati samaradorligi ularga ham bog‘liq.  Jestlarni ongli, 

ifodali  ishlatish  qoidalari  yaxshi  ton  qoidalari  bilan  o‘xshash:  ular  bilan 

tug‘ilmaydi, ular o‘rganilib, hayotiy me’yorga aylanadi. 

Notiq  his-tuyg‘ularining  muhim  ko‘rsatgichi  bu  uning  yuz  ifodasi, 

mimikasidir.  Mimika  eshituvchilarga  notiqni  yaxshi  tushinish,  qanday 

hissiyotlarni  boshdan  kechirayotganini  anglashga  imkon  beradi.  Mimika 

ko‘pgina tuyg‘u va kechinmalarni uzata oladi: xursandchilik, g‘am, nafrat, 

taajub, hayrat, ikkilanish. 

Yuz  ifodasi  nutq  harakteriga  mos  kelishi  kerak.  Gid  yuzidagi 

zerikarlilik  va  sovuqqonlik  sayyohlarga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Notiq 

chehrasi eshituvchilarga nisbatan charaqlab turishi lozim. 

Gid  o‘z  mimik  imkoniyatlarini  o‘rganishi  va  takomillashtirishi  kerak. 

L.A.Vvedenskaya  va  L.G.Pavlovalar  bu  borada  quyidagilarni  maslahat 

beradilar: Qoshlar, lablar va peshona bilan nima ro‘y berayotganini bilish 

tavsiya  etiladi.  Agar  qoshni  qovoq  qilib,  peshonani  ajin  qilib  yurishga 

odatlangan bo‘lsangiz, qovog‘ingizni, peshonani ochib yurishni o‘rganing. 

Mimikamiz  ifodali  bo‘lishi  uchun  oyna  oldida  bir  necha  emotsional 

ko‘rinishlarni  tasvirlang  (g‘amgin,  xursand,  baxtsiz,  nafrat).  Mimika 

o‘zgarayotganini va u kerakli emotsiya berayaptimi yo‘qmi kuzating». 

Shuni yodda tutish lozimki, «ilhombaxsh» notiq mimikasi – auditoriya 

hissiyotini jumbushga keltiruvchi yaxshi vositadir.