mavzu: investitsiya faoliyatida kapital qurilish – mavzu: Kapital qurilish va kapital qo‘yilmalar. Reja

RISKLARNI BOSHQARISH 
TAMOYILLARI 
Barkamollik tamoyili 
O’z vaqtida bo’lish tamoyili 
O’zaro ta’sir va 
muvofiqlashtirish tamoyili 
Qonuniylik tamoyili 
Faoliyat tamoyili 
Iqtisodiy asoslanganlik tamoyili 
Ixtisoslik tamoyili 

---

Faoliyat  tamoyili  xatarlarni  boshqarish  jarayonida  innovatsion  tashkilot 
manfaatlarini himoya qilish yetarli darajada qat’iylik va barcha mumkin bo‘lgan usul 
va vositalar bilan amalga oshirilishi kerakligini anglatadi. 
Iqtisodiy  maqsadga  muvofiqlik  tamoyili  xatarlarni  boshqarishda  xavfning 
yuzaga  kelishi  mumkin  bo‘lgan  zararining  solishtirilishini  va  korxona  tomonidan 
ushbu  zararni  neytrallashtirish  yoki  minimallashtirishni  ta’minlash  harajatlarini 
taqqoslashni nazarda tutadi. 
Ixtisoslashuv  tamoyili  risklarni  boshqarish  yoki  ularni  amalga  oshirish 
oqibatlarini  bartaraf  etish  uchun  eng  yaxshi  imkoniyatga  ega  bo‘lgan 
ixtisoslashtirilgan  tashkilotlarning  tavakkalchiliklarni  boshqarishida  qo‘llaniladigan 
muayyan  chora-tadbirlar  va  vositalarni  ishlab  chiqishda  va  amalga  oshirishda 
qatnashishni nazarda tutadi. 
Kapital qo‘yilmalardagi risklarni kamaytirish va yo‘q qilish usullariga murojaat 
qilsak,  birinchi  navbatda,  eng  keng  tarqalgan  usulni  –  har  xil  risk  va  rentabellik 
ko‘rsatkichlariga  ega  bo‘lgan  turli  xil  loyihalar  orasida  kapital  qo‘yilmalarni 
diversifikatsiya  qilish  yoki  taqsimlashni  ta’kidlash  kerak.  Bu  sizga  bir  vaqtning 
o‘zida bir nechta investitsiyalarni jamlashning o‘rniga, bir nechta riskli aktivlarning 
egasi  bo‘lish  imkonini  beradi
3
.  Venchur  kapitalini  diversifikatsiya  qilish  bir  necha 
usullardan biri bilan amalga oshirilishi mumkin: 
-  rivojlanishning  turli  bosqichlaridagi  loyihalarga,  shuningdek,  sohalarga 
yo‘naltirilgan  investitsiyalarni  diversifikatsiya  qilish  (ma’lum  bir  sohaning 
loyihalarida ixtisoslashmagan universal fondlar uchun); 
-  loyihalarni bosqichma-bosqich moliyalashtirish (transhlar); 
-  loyihalarni  birgalikda  moliyalashtirish  uchun  boshqa  investorlarni  jalb  qilish 
(yoki  xavfni  tarqatish),  bu  ular  bilan  xatarlarni  bo‘lishishga  imkon  beradi  va 
aksiyadorlik  jamiyatlari,  moliyaviy-sanoat  guruhlari  yaratilishi  mumkin,  boshqa 
sarmoyadorlar  bilan  fondlar  hatto  aksiyalar  almashishi,  turli  uyushmalar  va  boshqa 
tashkilotlarga  qo‘shilishlari  mumkin.  Eng  oddiy  usul  –  bu  yuqori  darajadagi  riskga 
ega  bo‘lgan  loyihani  moliyalashtirishdan  qochish  yoki  rad  etish.  Biroq,  bu  usul 
 
3
 I.I.Xaxonova. Razvitiye metodiki upravleniya finansovimi riskami//Fundamentalnie issledovaniya. № 6-1. 2012. 

---

venchur  moliyalashtirishning  "xavfli"  xususiyatiga  zid  keladi,  chunki  yuqori  risk 
darajasi  odatda  kutilayotgan  daromadning  yuqori  darajasi  bilan  bog‘liq. 
Sarmoyadorlar  loyiha  xavfining  mumkin  bo‘lgan  manbalari  to‘g‘risida  oldindan 
ma’lumotga  ega  bo‘lgan  hollarda,  ular  faoliyatning  muayyan  sohasini 
mahalliylashtirish  va  boshqarish  usulidan  foydalanishlari  mumkin.  Ushbu  usulni 
innovatsiyalarni  venchur  moliyalashtirish  uchun  qo‘llash  deyarli  mumkin  emas, 
ammo uni boshqa ba’zi usullar, masalan, limitlash bilan birgalikda qo‘llash mumkin. 
Limit qo‘yish – bu bitta kompaniyaga (loyihaga) investitsiyalarning mumkin bo‘lgan 
maksimal  miqdorini  aniqlash.  Ushbu  usul  ko‘pincha  fond  siyosatining  bir  qismidir, 
masalan,  bitta  kompaniyaga  2  mln.  doll.dan  ortiq  mablag‘  kiritmaslik  va  salbiy 
natijalar  yuzaga  kelgan  taqdirda  ushbu  jamg‘armaning  katta  yo‘qotishlarga  yo‘l 
qo‘ymasligi. 
Sarmoyadorlar  tomonidan  qo‘llaniladigan  risklarni  kamaytirishning  yana  bir 
usuli  moliyaviy  zahira  usuli  (risklarni  saqlash,  kompensatsiya  usuli)  bo‘lib,  u  faol 
mablag‘lar  va  to‘plangan  zahira  summalarining  ulushini  hisoblashga  asoslanadi,  bu 
nisbat  fond  tomonidan  moliyalashtiriladigan  loyihalar  soniga  ham  bog‘liq.  Investor 
tomonidan yaratilgan zahira barcha loyihalarning yo‘qotishlarini qoplamasligi kerak, 
ammo  ba’zi  loyihalar  buzilgan  taqdirda  sug‘urtani  ta’minlashi  va  fondning  qisqa 
muddatda  "suzishi"  kerak.  Ushbu  usul  venchur  kapital  firmalarida  keng  tarqalgan 
emas, chunki qoida tariqasida venchur kapital fondida sezilarli bo‘sh pul mablag‘lari 
mavjud  emas,  uning  mablag‘lari  muomalada  faol  ishtirok  etishi  kerak  va  bunday 
zahirani yaratishni yo‘qotilgan foyda deb hisoblash mumkin.