Toshkent davlat sharqshunoslik instituti jahon siyosati,tarix va falsafa fakulteti falsafa kafedrasi

 

 

 

Xulosa. 

---

18 

 

Tarixiy  jarayonlarni  tushuntirib  berishda  Danilevskiy  ilgari  surgan  nazariyaning 

o’rni  beqiyos.  Biz  bu  nazriya  yordamida  nima  uchun  ba’zi  xalqlar  qolgan 

xalqlardan  oldingi  o’tib  ketganligi  va  aksincha  ba’zilarining  qoloq  bo’lib 

qolganligi  sababini  tushuntirib  berishga  yordam  beradi.  Uning  fikrlaridan  shu 

ma’lum  bo’ladiki  har  bir  xalq  o’z  sivilizatsiyasini  yaratish  o’z  qo’lida.  Dunyoda 

yagona sivilizatsiya yo’q. Danilevskiy  ko’p qutbli dunyo nazariyasini ilgari suradi 

va  bir  sivilizatsiyaning  qolgan  sivilizatsiyalar  ustidan  hukmronlik  qilishiga  qattiq 

qarshilik bildiradi. Uning fikricha yakka hukmronlikka intilish bu sivilizatsiyaning 

halokatiga  olib  keladi.  “Rossiya  va  Yevropa”  asarida  olim  yevroasentrizm 

g’oyalari  qanchalik  xato  va  bir  yoqlama  ekanligini  isbotlashga  harakat  qiladi. 

Yevropa  sivilizatsiyasi  gullab  yashnagan  davrda  u  bilan  parallel  ravishda  boshqa 

sivilizatsiyalar  ham  bo’lgan.  Biror  sivilizatsiya  boshqa  sivilizatsiya  rivojiga 

qarshilik  ko’rsatishini  Danilevskiy  bosqinchilik  deb  ataydi  va  Yevropani  shu 

narsada  ayiblaydi.  Rossiyaning  bosqinchilik  siyosatini  ko’rib  chiqadigan  bo’lsak 

danilevskiy  fikriga  ko’ra  ,  rus  xalqi  asosiy  yerlarni  bosib  olish  bilan  emas,  balki 

tabiiy  ko’chib  joylashish  orqali  egallagan.  Danilevskiy  quyidagi  fikrlarni 

Rossiyaning  bosqinchilik  siyosatini  oqlash  maqsadida,  aytgan.  Bu  fikrlar 

yordamida 

Danilevskiy 

Rossiya 

Yevropa 

singari 

bosqinchi 

emasligini 

isbotlamoqchi

5

. Aslida ham shundaymi, Nahotki O’rta Osiyo, Kavkaz, Sibir yerlari 

ruslar  fikricha  tabiiy  ko’chish  yo’li  bilan  egallangan  bo’lsa,  bu  yerdagi  xalqlar 

ruslarni quchoq ochib kutib olishgan bo’lsa. Albatta bu Danilevskiyning fikri. Rus 

armiyasining  qanday  bosqinchilik  siyosatini  olib  borganligi,  katta  hududlar  nima 

evaziga  qo’lga  kiritilgani  ko’pchilikka  ma’lum.Danilevskiy  firicha  har  bir  millat 

o’zining  g’oya,  maqsadlarini,  amalga  oshirishi,  o’z  manfaatlarini  himoya  qilishi 

zarur.  Bu  ishlarni  amalga  oshirish  uchun  esa  millat  o’z  siyosiy  mustaqilligiga 

erishgan  bo’lishi  kerak.  Biror  xalqning  mustqilligini  boshqa  bir  davlat  tomonidan 

yakson  qilinishini  Danilevskiy  qotillik  bilan  tenglashtiradi  va  bunga  qarshi  fikrlar 

bildiradi.

6

 Uning  fikricha  mana  shu  narsa  bosqinchilikdir.Barhayot  bo’lmagan 

                                                        

5

N.Y.Danilevskiy “Rossiya va Yevropa” 24-bet 

6

Qarang 26-bet 

---

19 

 

narsani  hayotini  to’xtatib  bo’lmaydi:    tana  a’zolari  bir-biri  bilan  bog’lanmagan 

tanani  jarohatlab  bo’lmaydi.  Danilevskiy  bu  fikrlari  bilan  aytmoqchiki,  Rossiya 

davlati bosib olgan xalqlar bular uyushmagan, o’z milliy davlatiga ega bo’lmagan,  

mustaqillik  va  ozodlik  haqida  o’ylashga  qodir  bo’lmagan  xalqlardir,  shu  sababli 

Rossiya  davlatining  bu  ishini  bosqinchilik  deb  atab  bo'lmaydi.

7

 Danilevskiy  bu 

bilan O’rta Osiyo xalqlarinin bosib olinishin oqlamoqchi bo’lgan.