Умумий физика курсининг «Молекуляр физика» былимини

HODISA HAQIDA NIMA BILISH  KERAK? 
 
1.  Hodisaning ajratib turadigan belgilari. 
2.  Hodisa sodir bo’ladigan sharoitlar. 
3.  Hodisaning  mexanizmi  va  mohiyati  (zamonaviy  ilmiy  nazariya 
asosida hodisani tushuntirib berish). 
4.  Hodisaning boshqa hodisalar bilan bog’liqligi. 
5.  Hodisaning  miqdoriy  tavsifi  (hodisani  xarakterlovchi  o’lchamlar, 
ularning o’zaro bog’liqligi, bu bog’liqlikni ifodalovchi formulalar). 
6.  Hodisaning amalda qo’llanilishi va hisobga olinishi. 
MUAMMO. MUAMMOLI VAZIYAT 
 
Bilishning 
maqsadi 
qayd 
qilingan 
hodisalarning 
mohiyatini 
tushuntirishdan iborat. Buni hamma vaqt ham mavjud tasavvurlar, printsiplar 
yordamida  amalga  oshirib  bo’lmaydi.  Bilish  jarayonida  ma’lum  bir 
ziddiyatlar  birinchi  navbatda,  mavjud  bilimlarimizning  erishgan  darajasi 
bilan  yangi  bilish  vazifalarini  hal  qilish  zaruriyati  o’rtasida  ziddiyat  kelib 
chiqadi,  muammoli  vaziyat  paydo  bo’ladi.  Bunday  ziddiyatlar  ayniqsa 
kundalik  hayotimizda  murakkab  vazifalarni  hal  qilishda,  fanda  esa  tub 
burilishlar davrida yaqqol namoyon bo’ladi. 
Muammoli  vaziyat  bilish  taraqqiyotining  turli  bosqichlari  va 
bo’g’inlarida  olam  hamda  uni  bilish  haqidagi  mavjud  tasavvurlarni,  bilish 
metodi  va  vositalarini  o’zgartirishning  ob’ektiv  zaruriyatidan  iborat,  deyish 
mumkin. 
Muammo  so’zi  grekcha  bo’lib,  o’zbek  tilida  «to’siq»,  «qiyinchilik», 
«vazifa» degan ma’noni bildiradi. 

---

 
26 
Muammo – javobi bevosita mavjud bilimda bo’lmagan va yechish usuli 
noma’lum  bo’lgan  savoldir.  Shuningdek,  muammo  bilishning  taraqqiyot 
jarayonida  paydo  bo’ladigan  va  hal  qilinishi  lozim  Amaliy  yoki  nazariy 
ahamiyatga ega bo’lgan masala yoki masalalar majmuasidir. Shuning uchun 
ham muammoni qo’yish va hal qilish mavjud bilimlarni qayta ishlash, ba’zi 
hollarda  esa,  hatto  ular  doirasidan  chetga  chiqishni,  yangicha  yechish  usuli, 
metodlarini qidirishni taqozo etadi. Qanday muammolarni ilgari surishni, uni 
muhokama  qilishning  xususiyatini  amaliy  faoliyatimiz  va  bilishimiz 
ehtiyojlari belgilab beradi. 
Muammoni  muvaffaqiyatli  hal  qilishning  zarur  shartlaridan  biri  uni 
to’g’ri  qo’yish  va  aniq  bayon  qilishdan  iborat.  To’g’ri  qo’yilgan  savol,  V. 
Geyzenberg  aytganidek,  muammoni  yechishning  yarmidan  ko’prog’ini 
tashkil etadi. 
Muammoni  to’g’ri  qo’yish  uchun  muammoli  vaziyatni  aniq  tasavvur 
qilishning o’zi etarli emas. Buning uchun muammoni hal qilishning turli xil 
usullari va vositalarini ham oldindan ko’ra bilish  kerak. 
Ilmiy muammo, odatda, ma’lum bir nazariya doirasida vujudga keladi. 
Muammoni  yechish  uchun  dastlabki  tayyorgarlik  ishlari  qilinadi.  Ular 
quyidagilardan iborat: 
a)  mavjud  nazariyalar  doirasida  tushuntirib  bo’lmaydigan  fakt  va 
hodisalarni aniqlash; 
b)  muammoni  hal  qilish  g’oyalari  va  metodlarini  tahlil  qilish  va  ularga 
baho berish; 
v)  muammoni  hal  qilish  turini,  maqsadini,  olingan  natijani  tekshirish 
yo’llarini belgilash; 
g)  muammoning  negizi bilan uni  yechish uchun  ilgari surilgan  g’oyalar 
o’rtasidagi aloqaning xususiyatlarini ko’rsatish. 
Bu  dastlabki  ishlar  amalga  oshirilib  bo’lgandan  keyin  muammoni 
yechishga bevosita kirishiladi.