Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

M = F · l.
60-rasm.
Uning birligi M = 1N · m.  Siz  kundalik  turmushda  og‘ir  toshni  yoki 
yukni joyidan siljitishda uning tagiga lom tiqib ko‘ta rishganini ko‘rgansiz 
(60-rasm). Bunda lom uchiga F
1
 kuch bilan ta’sir etib, ikkinchi uchidan 
F
2
 kuch olinadi. F
2
 kuch F
1
 dan bir 
necha barobar katta bo‘ladi. Demak, 
bu qu rilmada kuch dan yutish mumkin 
ekan.  Qo‘zg‘al mas  ta yanch  atrofi da 
aylana  oladigan  qattiq  jismga  richag 
deyiladi. 60-rasmda richagning ayla-
nishi O nuqta atrofi da bo‘ ladi.
Kuch momenti. Richag va uning muvozanat sharti

---

III bob. Jismlarning muvozanati. Oddiy mexanizmlar
88
88
61-rasm.
62-rasm.
F
1
F
2
Quyidagi tajribani o‘tkazaylik (Laboratoriya ishi tarzida o‘tkazi-
ladi). Shta 
tivga qalin chizg‘ichni  O nuq 
ta atro 
fi da aylana oladigan 
qilib  o‘rnataylik.  Richagning  o‘ng  tomo niga  olti  birlik  masofada  (A) 
bitta yukni osaylik. Ikkin chi tomonida esa uch birlik maso faga (B) 
bit ta yukni osib qo‘ysak, muvo zanatda bo‘lmaydi. Muvozanat bo‘lishi 
uchun ikkita yukni osish kerak bo‘ladi. A nuqtaga ikkinchi yukni 
ossak, muvo 
zanatni saqlash uchun B nuqtaga to‘rtta yukni osishga 
to‘g‘ri keladi (61-rasm). Demak, richagda ta’sir etuvchi kuchlar va kuch 
yelkalari orasida quyidagicha munosabat bo‘ladi:
bunda: l
1
  –  OA oraliq uzunligi bo‘lib, F
1
 kuchning yelkasi;
l
2
  –  OB oraliq uzunligi bo‘lib, F
2
 kuchning yelkasi.
Richagning muvozanatda bo‘lish sharti Arximed tomonidan topilgan.
F
1
 · l
1
 = F
2
 · l
2
 dan