Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

     ISA  (Industry  Standard  Architecture,  rus  tilida  -  стандартная 
промышленная архитекархитектура) – ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan 
standart arxitektura. 

---

126 
 
     EISA  (Extended  ISA,  rus  tilida  -  расширенная  стандартная 
промышленная  архитектура)  –  ishlab  chiqarishda  qo‘llaniladigan 
kengaytirilgan imkoniyatlarga ega standart arxitektura. 
     PCI  (Peripheral Component Interconnect, rus tilida  - взаимодействие 
периферийных компокомпонентов) – tashqi tashkil etuvchi qurilmalarni 
o‘zaro  birgalikda  ishlashini  ta’minlovchi  shina.  PCI  shinasining  ko‘pgina 
turli xil konfiguratsiyalari mavjud. PCI shinasining keng tarqalgan va ko‘p 
qo‘llanilgan xili 5.4-rasmda keltirilgan. 
  
 
 
5.4-rasm. PCI va ISA shinalariga ega shaxsiy kompyuter.  
Modem va ovoz platasi ISA-qurilmalariga, SCSI kontrolleri esa 
 PCI-qurilmalariga mansub hisoblanadi. 
 
 
 Ushbu  konfiguratsiyada  markaziy  protsessor,  asosiy  xotiraning 
kontrolleri  bilan,  alohida  ajratilgan  yuqori  tezlikka  ega  shina  orqali 
bog‘langan,  ya’ni  bu  holatda  protsessor  va  xotira  o‘rtasida  ma’lumot 
almashinish  PCI-shina  orqali  emas,  balki  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  (rus  tilida  – 

---

127 
 
непосредственно)  amalga  oshirilgan.  Yuqori  tezlikka  ega  bo‘lgan  tashqi 
qurilmalar,  masalan  SCSI-disklar  PCI-shinaga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  ulangan. 
PCI-shina  nisbatan  sekin  ishlaydigan  va  avval  ishlab  chiqarilgan 
qurilmalarni  ulashda  qo‘llaniladigan  ISA-shinasi  bilan  parallel  ulangan. 
Bunday  kompyuterlar  platalarining  PCI  va  ISA-shinalarida  3-ta  yoki  4-
tagacha  bo‘sh  qoldirilgan  ulanish  joylari  ham  bo‘lgan.  PCI-shinalarining 
ma’lumotlarni uzatish tezligi, xozirda - 528 Mbayt/sek ga etkazilgan.  
5.5-rasmda  Pentium  protsessorlari  asosida  qurilgan  dastlabki 
kompyuterning arxitekturasi keltirilgan. Chizmada tezligi nisbatan kattaroq 
bo‘lgan shinalar, qalinroq qilib tasvirlangan.  
 
 
 
5.5-rasm. Pentium protsessorlari asosida qurilgan dastlabki  
kompyuterning arxitekturasi. 
 

---

128 
 
Monitor ekrani sig‘dira oladigan nuqtalar – piksellar hajmining oshib 
borishi  sababli  (1600x1200  nuqta),  shinalarning  ma’lumotlar  almashinish 
tezliklarini oshirish yo‘llari izlana boshlandi. Natijada aynan monitor bilan 
ishlash uchun mo‘ljallangan - AGP (Accelerated Graphics Port, rus tilida - 
ускоренный  графический  порт)  –  grafik  ma’lumotlarni  uzatish  tezligi 
oshirilgan  port  shinasi  ishlab  chiqildi.  Bunday  shinaning  AGP  3.0 
versiyasining tezligi 2,1 Gbaytga etkazildi. 
Tarkibida AGP-shinasiga ega, Pentium 4 protsessori asosida qurilgan 
zamonaviy tizim shinalarining joylashtirilishi 5.6-rasmda keltirilgan.  
 
 
5.6-rasm. Pentium 4 protsessori asosida qurilgan zamonaviy 
kompyuter (tizim) shinalarining joylashtirilishi. 
 
Bu  tizim  tarkibida  juda  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lgan  va  uning 
beshta  asosiy  tashkil  etuvchilarini  o‘zaro  birlashtirgan  –  shinalar  aro 

---

129 
 
ko‘prik mavjud. Ushbu ko‘prik – protsessor, asosiy xotira, grafik adapter, 
ATAPI  kontrolleri  va  PCI-shinalarni  o‘zaro  bog‘laydi.  Ba’zi  hollarda 
ushbu ko‘prik yordamida, Ethernet texnologiyasi mansub tarmoq platalari 
va  boshqa  yuqori  tezlikka  ega  qurilmalarni  ham  ishlashini  ta’minlash, 
amalga oshiriladi. 
5.6-rasmdagi  chizmada  xozirda  shaxsiy  kompyuterlarda  juda  keng 
qo‘llanila  boshlagan,  USB  (Universal  Serial  Bus,  rus  tilida  - 
универсальная  последовательная  шина)  –  ma’lumotlarni  ketma-ket 
uzatuvchi universal shina ham keltirilgan.