Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

O‘rnatilgan  kompyuterlar  -  mikrokontrollerlar.  O‘rnatilgan 
kompyuterlar  -  turli  xildagi  qurilmalarni  boshqarish  va  ushbu  qurilmalar 
bilan  ulardan  foydalanuvchilar  o‘rtasidagi  aloqalarni,  ya’ni  interfeyslarni 
tashkil  qilish  vazifalarini  bajaradilar.  O‘rnatilgan  kompyuterlar  yoki 
mikrokontrollerlar  yordamida  ishlaydigan  qurilmalarga  misol  qilib 
quyidagilarni  keltirish  mumkin:  nusxa  ko‘chiruvchi  qurilmalar,  video 
kameralar,  raqamli  fotokameralar,  printerlar,  skanerlar,  modemlar,    CD-
ROM  disk  yuritgichlari,  telefonlar,  kir  yuvish  mashinalari,  mikro  to‘lqinli 
pechlar,  televizorlar,  avtomobillar,  meditsina  sohasida  qo‘llanilayotgan 
turli  xil  qurilmalar  va  boshqa-boshqa  ko‘pgina  sohalarda  ishlatilib 
kelinayotgan turli xil o‘lchamlarga ega qurilmalar. 
   Mikrokontrollerlar  o‘lchamlari  unchalik  katta  bo‘lmasada,  ular 
biron bir qurilmani ishlashini va ishlatilishini to‘liq taminlab bera oladigan 
hisoblash  vositasi  sifatida  qaralishi  mumkin  [21,27].  Har  bir 
mikrokontroller  –  protsessor,  xotira  va  ma’lumotlari  kiritish-chiqarish 
vositalaridan tashkil topgan. Qurilmalarga ma’lumotlarni kiritish-chiqarish, 
ularda  kechayotgan  jarayonlarni  nazorat  qilish  imkonini  beruvchi  maxsus 
displeylar,  yorug‘lik  indikatorlari  va  tovush  chiqaruvchi  vositalarni 
kuzatish  natijasida  amalga  oshiriladi.  Mikrokontrollerlarning  dasturiy 
ta’minoti,  ko‘p  xollarda  ishlab  chiqaruvchi  tomonidan  doimiy  xotiraga 
yozib  qo‘yilgan  bo‘ladi.  Barcha  mikrokontrollerlarni  ikkita  guruxga 
ajratish mumkin: universal va maxsus mikrokontrollerlar guruhi. Universal 
mikrokontrollerlar,  bu  kichik  o‘lchamlarga  ega  odatdagi  kompyuterlardir. 
Maxsus  mikrokonrollerlar  esa,  ma’lum  masalalarni  yochish  uchun 
mo‘ljallangan  –  arxitektura  va  buyruqlar  to‘plamiga  ega  qurilma  sifatida 

---

19 
 
ishlab  chiqariladi.  Mikrokontrollerlarning  4,  8,  16  va  32-razryadli  xillari 
mavjud. 
Shaxsiy kompyuterlardan farqli ravishda mikrokontrollerlarga xos va 
ularni ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan jihatlar mavjud: 
Birinchidan  -  universal  mikrokontrollerlar  kichik  o‘lchamlardagi 
shaxsiy  kompyuterlar  sifatida  qaralishi  mumkin  deb  aytdik.  Ammo 
mikrokontrollerlar  asosida  ishlab  chiqarilayotgan  qurilmalarning  soni, 
shaxsiy  kompyuterlarning  soniga  nisbatan  ancha  ko‘p  ekanligi  sababli, 
ularning narhlarini arzon qilib ishlab chiqarishga harakat qilinadi.   
Ikkinchidan  -  barcha  mikrokontrollerlar  real  vaqt  masshtabida 
ishlaydi.  Har  bir  kirish  signaliga  kechiktirilmagan  javob  berilishi  kerak 
bo‘ladi.  Masalan,  ko‘pgina  qurilmalarda  foydalanuvchi  qaysidir  tugmani 
bossa,  unga  tegishli  bo‘lgan  yorug‘lik  indikatori  ishga  tushadi,  bunda 
kechayotgan jarayonlar orasida, xech qanday to‘xtab qolishlar, ya’ni kutib 
turishlar (pauza) bo‘lmasligi kerak. 
Uchinchidan  -  o‘rnatilgan  tizimlarda,  ko‘pgina  elektrik  va  mexanik 
ko‘rsatgichlari cheklangan bo‘ladi. Bunday ko‘rsatgichlar sirasiga, ularning 
o‘lchamlari, og‘irliklari va energiya ist’emoli kabi ko‘rsatgichlarini kiritish 
mumkin.  Bunday  tizimlarda  qo‘llaniladigan  mikrokontrollerlar,  yuqorida 
keltirilgan cheklashlarni hisobga olgan holda ishlab chiqariladilar.