P. Gulyamov, R. QuRbonniyozov, m avEzov, n. SaiDova

Yerning quyosh atrofida aylanishi. Yer Quyosh atrofini 365 kun 
(sutka)  va  6  soatda  bir  marta  to‘liq  aylanib  chiqadi.  Hisobga  to‘g‘ri 
bo‘lishi uchun bir yil 365 kun deb qabul qilingan. Shunda har yili 6 
soatdan yig‘ilib, 4 yilda 24 soat, ya’ni bir sutka bo‘ladi. Shuning uchun 
har uch yildan keyin to‘rtinchi yil 366 kun bo‘ladi. Bu yil kabisa yili 
deyiladi. Shu yili fevral oyi 28 kun emas, 29 kun  hisoblanadi.
Nega yil fasllari almashinib turadi? Buni tushunish uchun 13-rasmni 
tahlil qilamiz. Rasmda Yerning Quyosh atrofida aylanayotgan oylardagi 
holati  tasvirlangan.  Iyun  oyida Yerning  Shimoliy  yarimshar  qismi 
Quyoshga  ko‘proq  qarab  turadi.  22-iyun  Quyoshning yozgi turish 
kuni 
deyiladi. Bu kuni Quyosh Shimoliy yarimsharda ufq ustida eng 
baland ko‘tariladi, kunduz uzun, tun esa qisqa bo‘ladi. Shimoliy qutb 
atrofidagi yerlarda Quyosh butunlay botmaydi. Shimoliy yarimsharda 
yoz, Janubiy yarimsharda esa qish bo‘ladi.
22-dekabr  kuni  Quyosh  Janubiy  yarimsharda  ufqdan  eng  baland 
ko‘tariladi. Janubiy yarimsharni eng ko‘p, Shimoliy yarimsharni esa, 
http://eduportal.uz

---

20
ye
r
 —
 quyosh 
si
st
emasi
dagi
 sa
yyor
a
aksincha,  eng  kam  yoritadi  va  isitadi.  Shimoliy  yarimsharda  kunduz 
eng qisqa, tun esa eng uzun bo‘ladi. Shuning uchun bu kunni Shimoliy 
yarimsharda Quyoshning qishki turish kuni deyiladi.
21-mart va 23-sentabr kunlari esa Quyosh ikkala yarimsharni bir 
xilda yoritadi. Bu kunlarni bahorgi va kuzgi  tengkunlik deyiladi.
Yer yuzida turli fasllarda Quyoshning turlicha baland ko‘tarilishi 
oqi batida fasllarning almashinishi kishilar hayotiga, o‘simliklarga, hay-
vonlar hayotiga katta ta’sir ko‘rsatadi (bolalar, siz yashaydigan joyda 
turli fasllarda ob-havo qanday bo‘lishini eslang).