O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

7-MAVZU: Qadimgi Xorazm, Baqtriya va So‘g‘diyona davlatlari 

---

 
 
43 
 
R E J A: 
 
 
1. Katta Xorazm davlati. 
2.Qadimgi Baqtriya davlati . 
3.Qadimgi Sug’diyona konfederasiyasi.  
4.O’rta Osiyoning eng qadimgi xalqlari. 
5.Qadimgi yozuvlar.  
1. 
Vatan  tarixining  dolzarb  muammolaridan  biri  davlatchiligimiz  tarixidir.  Shuning  uchun  ham  
Respublikamiz  Prezidenti  Islom  Karimov  1998  yil  iyunp  oyining  oxirlarida  bir  guruh  etakchi 
tarixchilar va ziyolilar vakillari bilan uchrashganda bu masalaga alohida aham iyat berdi. O’zbek 
davlatchiligining paydo bo’lishi, asoslari va rivojlanish bosqichlari konkret kO’rsatilmaganligini 
ta`kidlab o’tdi. 
 
Bu  muammoning  kun  tartibida  turish  sabablari  Shundan  iboratki,  keyingi  vaqtda  O’zbek 
davlatchiligi  tarixini  Vatanimiz  hududiga  turli  davrlarda  kirib  kelgan  kO’chmanchi  xalqlar 
davlatlaridan  boshlashga  intilish  kuchayib  bordi.  Baozilar  buni  zO’r  istiHola  bilan  niqoblab 
aytsalar, baozilar jar solib, shu kO’chmanchilik davlatlari bilan farxlanishga chaqirdilar. 
 
Islom  Karimov  suHbatida  “Ko’chmanchilar  kelgunga  qadar  bu  erda  davlatchiligimizga 
asos  bo’lgan  mahal  liy  davlatlar  bormidi  O’zi?”,  deb  savol  berganlari  bejiz  emas.  Davlatchilik 
masalasi  ham    ilmiy,  ham    siyosiy  masala.  Bu  Haqda  Prezidentimiz  Islom  Karimov  Shunday 
deydilar: 
 
“Davlatchilik  bugungi  kunda  O’ta  siyosiy  masala  bo’lib  turibdi.  Nega  deganda, 
O’zbekistonda  davlatchilik  bo’lmagan,  deb  orqavarotdan  tashviqot  yuritayotgan,  shu  fikrni 
ongimizga singdirmoqchi bo’layotgan, kerak bo’lsa, Halqaro jamoatchilikni shunga ishontirishga 
urinayotgan kuchlar Hali bor. Bunday alamislar orasida qanday qilib bo’lsa ham  bizni yana sobiq 
SSSR ga qaytarish  niyatida  yurganlar  yo’q, deysizmi? O’zbek tarixchilarining bugungi  kundagi 
asosiy vazifasi mana shu daovoning puch ekanligini isbotlash, davlatchiligimizning ilmiy nuqtai 
nazardan asoslangan tarixini yaratishdir”. 
 
Tarixchilarimiz  oldiga  Prezidentimiz  Havola  qilgan  bu  muammo  jiddiydir:  u  hali  jiddiy 
tadqiqotlarni kutadi. Ammo shunga qaramay, mavjud ilmiy fikrlarning oqini-oqiga, qorasini- 
qorasiga ajratib, yagona ilmiy tO’xtamga kelsa bo’ladi. Shuning uchun ham  I.Karimov: “Eng 
mO’tabar, qadimgi qo’lyozmamiz “Avesto”ning yaratilganiga 3000 yil bo’lyapti. Bu nodir kitob 
bundan  XXX  asr  muqaddam  ikki  daryo  oraliida,  mana  shu  zaminda  umrguzaronlik  qilgan 
ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma`naviy, tarixiy merosidir. “Avesto” ayni zamonda 
bu  qadim  O’lkada  buyuk  maonaviyat,  buyuk  madaniyat  bo’lganidan  guvoh  lik  beruvchi  tarixiy 
xujjatdirki, uni Hech kim inkor etolmaydi”, deganida tO’la Haqli edi. 
 
“XO’sh, O’zbek davlatchiligi qaysi asrda paydo bo’ldi? Qanday tarixiy bosqichlarni bosib 
o’tdi?”,  degan  savollarga  javob  berish  mumkinmi?  Asosan  mumkin.  Buni  Prezidentimizning 
yuqoridagi sO’zi ham  kO’rsatib turibdi. 
 
O’zbek  davlatchiligi  tarixiga  tO’xtalishdan  oldin,  umuman  davlatchilik  tushunchasi 
masalasida  biroz  sO’z  yuritishga  tO’ri  keladi.  Davlatchilik  deganda  davlatning  paydo  bo’lishi, 
yaoni  davlat  bo’lib  uyushishi,  uning  tuzumi  va  tizimini  tushunamiz.  Davlat,  aslida  jamiyatni 
tashkil etishning siyosiy shaklidir. Davlat - bu Hokimiyatning fuqarolar bilan bo’lgan aloqalar va 
munosabatlar majmuasidir. Davlatning paydo bo’lishi, uning tuzumi va bu davlatning boshqarish 
tizimi  mamlakat  va  xalqlarning  ijtimoiy  taraqqiyotida  muhim  O’rin  tutadi.  Bu  soHada 
qonunchilikning  roli  buyukligini  alohida  kO’rsatish  kerak.  O’zbek  xalqining  qonunchilik 
anoanalari  juda  qadimiydir.  Qonunchilik  bizning  Vatanimizda  miloddan  avvalgi  yillardayoq 
shakllangan  va  O’rta  asrlarda  takomillashgan.  Haqiqatda  esa  mustaqillikka  erishganimizdan 
keyingina qonunchilik O’z mavqeiga ega bo’ldi. Prezidentimiz ola surgan besh tamoyildan biri - 
qonunning  ustivorligi  tamoyili  ekanligi  ham    buning  isbotidir.  Chunki,  qonunchilikka 

---

 
 
44 
asoslanmagan davlat tuzumi mamlakat taraqqiyotining samaradorligini taominlay olmaydi. 
 
Davlatchilikning  asosiy  poydevorlari  borki,  davlat  bu  poydevorlarsiz  O’z  vazifasini  ado 
etolmaydi.  Bular  Hokimiyat  va  ijroiya  organlari,  sud,  politsiya,  moliya  va  soliq  tizimi,  armiya, 
Konstitutsiya va boshqa qonunlardir. 
 
Davlatning  muhim  vazifalari  bor.  Bu  vazifalar  davlatning  ichki  va  tashqi  siyosatini 
yurgizish  orqali  amalga  oshiriladi.  Ichki  siyosat,  asosan,  mamlakatning  ijtimoiy-iqtisodiy  va 
madaniy  taraqqiyotini  taominlashga  qaratilgan  bo’lsa,  tashqi  siyosat  davlatning  mudofaasini 
mustahkamlashga, chet el davlatlari  
bilan  iqtisodiy,  Harbiy  va  madaniy  aloqalarini  boshqarishga,  diplomatik  munosabatlarini 
mustahkamlashga qaratilgan bo’ladi. 
 
Endi rejadagi I-masala ustida fikr yuritamiz. 
 
Davlatchiligimiz  asosi  qaerda  va  qaysi  zamonda  boshlanadi,  degan  savolga  kelsak, 
tarixchilarimiz,  ayniqsa,  buyuk  o’zbek  olimi  Yahyo  G’ulomov  va  rus  akademigi