Руйхатга олинди

 
4-савол баѐни* 
Миссионерлар Кореяда. «Тонхак». XIX аср. бошларида Корея 
Европалик колонизаторлар эътиборини ўзига тортди. Дастлаб уларга 
корейс аҳолиси орасида христиан динини тарғиб қилиб юрган 
миссионерлар йўл очиб берди. 
Христиан тарғиботи ўзи учун қулай шароитда ривожланиб келди. 
ХII-ХIII асрлардаѐқ Кореянинг оппазицион элементлари христиан динини 
расмий конфуцион идеалогиясига қарши курашда қулай қўрол деб 
билишди. Кейинчалик эса христиан тарғиботига қарши кураш мамлакатда 
тарқалаѐтган капиталистик давлатларнинг нуфузига қарши курашга туғри 
келиб қолди. 
 
XIX асрнинг 
30 
йилларида 
Корея 
сохилларида 
ғарбий 
давлатларнинг (Англия, Франция, АҚШ) кемалари тез-тез кўриниб 
турди. 1831 йилда Рим папаси тамонидан корейс епископлиги тузилди. 
Бир неча йил давомида епископия 10 минг корейсни католикка 
айлантирди. 1839 йилда Корея ҳукумати христиан ва европалик 
миссионерларга, мамлакатга хавф туғдираѐтган одамларга сингари, қарши 
репрессив чораларини кўришга қарор қилди. Айрим миссионерлар ва 
корейс христианларининг қатл этилиши 1847 йилда Кореяга француз 
ҳарбий кемаларининг юборилишига сабаб бўлди. Аммо юборилган 

---

кемалар сайѐз жойга ўтириб қолди. Қутқарилган француз марякларини 
ватанига қайтариб бериб, корейс ҳукумати чет мамлакатларнинг Корея 
билан савдо муносабатларини ўрнатиш ва қатл этилган миссионерлар учун 
жавоб бериш талабини қатъиян рад этди. 
Миссионерлар 
диний 
ташкилотларини 
колонизаторларнинг 
агентураси эканлигини билгани сари корейс халқининг христиан 
идеологиясига нисбатан оппозицияси кучайиб борди. 50 йилларда вужудга 
келган «Тонхак» (шарқий таълимот) таълимоти узини очикдан-очик 
«гарбий таълимот»га яъни католик миссионерлар тарқатаѐтган христиан 
динига қарши кўйди. Шу билан бирга тонхак таълимоти расмий 
конфуцианликка қарши чиқди ва узига ҳос диний реформациясини 
ўтказишга ҳамда - буддизм, конфуционизм ва даосизм диний 
таълимотларининг асосий элементларини мужассамлаштириб янги дин 
тузишга ўринарди. 
Тонхак таълимоти вужудга келганидаѐқ ҳукумат таъқибларига дуч 
келди. Унинг идеологи Цой Чже У ни қўлга тушуриб қатл этдилар. Аммо 
унинг издошлари фаолияти давом этаверди. Уларнинг нуфузи феодал 
зулмига қарши курашаѐтган корейс деҳқонлари орасида ортиб борди. 
50-60 йилларда капиталистик давлатлар Хитой ва Японияга кабал 
шартномаларни қабул қилдиришга муваффак бўлдилар ва бу 
мамлакатларга кенг қириб бориш имкониятига эришдилар, шу билан чет 
мамлакатларнинг Кореяга бостириб келиш хавфи анчагина кучайди. 
XIX аср 60 йилларининг ислохотлари ва изоляция сиѐсати. Ўзидан 
кейин ворис қолдирмаган қирол Чхолчжон вафотидан сўнг феодал
гуруҳлар орасида кураш бошланди ва князь Ли Ха бошчилигида 
шимолий гуруҳ ғалаба қозонди. Унинг 12 ѐшли уғли Ли Чже Хван, бева 
қиролича Чо томонидан уғилликка олинган бўлиб, 1863 йилда тахтга 
ўтирди, аммо ҳокимият регентликка тайинланган ва тэвонгун унвонини 
олган, князь Ли Ха қўлига ўтиб кетди. 

---

Деҳқонлар қўзғолони ўсиб бораѐтган пайтда ва ташқи истило хавфи 
қаршисида марказий қ 
ҳокимиятни мустахкамлашга уринишлар бўлиб ўтди. Маҳаллий 
феодал - сепаратистик элементларни кучсизлантириш ниятида тэвонгун 
кўплаб жойларда йирик феодалларга сиѐсий марказлар сифатида хизмат 
қилиб келган, «шон-шараф ибодатхоналарини» ѐпиб ташлади. Қирол 
ҳокимияти ижтимоий таянчни кўчайтириш учун ҳукумат дворян унвони 
бўлмаган вакилларга ҳам давлат хизматига йўл очиб берди ва демогогик 
мақсадида табақаларга ажратишни бартараф қилинганлиги ҳақида эълон 
қилди. «Аммо дворянлар табақасини бошқа табақалар билан 
тенглаштириш» амалда айрим арзимас майда нарсаларни йўқ қилиш билан 
чекланди (кийим, пойафзал ва ҳоказо) ва уларнинг асосий имтиѐзлари 
бутунлигича қолди. 
Бу билан деҳқон ва ҳунармандларни феодаллар томонидан 
эксплуатация қилиниши камаймади, аксинча кўпайдй. Янги ҳашаматли 
Кѐнбоккун саройларининг қурилиши деҳқонлар оммасини мажбурий 
ишларга қувиб ва халкнинг кучи етмайдиган оғир солиқ, нохақ йиғимлар 
жорий этилиши билан кечди. Камайган ғазнани тўлдириш учун ҳукумат 
сифатсиз чақа - пул зарб эттира бошлади. 
Тэвонгун ички сиѐсатининг мақсади Кореяни тўлиқ изоляция қилиш 
эди. Ҳукмронлар синфи Корея изоляциясини мамлакатдаги мавжуд 
тартибларни сақлаб қолинишини муҳим шарти деб кўришар эди. Бунинг 
учун қўролланиш, соҳил ва чегараларда қалъалар кўриш хақида режа қабул 
қилинди. 
XIX аср 60 йилларида Ватиканнинг миссионерлари таъсирида корейс 
католиклари христиан динини тарғибот қилиш эркинлиги ва Корея билан 
Франция ўртасида иттифоқ тузиш хақидаги масалаларни тэвонгуннинг 
олдига қўйишди. Ҳукумат бу талабларга янги репрессия билан жавоб 

---

берди, чунки бу талабларда Корея изоляциясини бузиш ҳаракатини 
кўрдилар. 
Ғарб мамалакатлари Кореяни Хитойдан формал вассал тобеълигига 
асосланиб, корейс ҳукуматининг хати-ҳаракатларини яъни чет элликларни 
мамлакатга кириб боришларига қарши кескин чораларни қабул 
килишганини 
Хитой 
маъсулиятига 
юкламоқчи 
бўлдилар. 
Улар 
Хитойликлардан Хитой мажбуран қабул қилган тенг ҳуқуқсиз 
шартномаларни Кореяга ҳам таалуқли бўлишини ва Хитой императори 
сюзерен сифатида чет мамлакатлар фойдасига Кореяга уз тазйиқини 
ўтказишни талаб қилдилар. 
Хитой ҳукумати Корея ишларига аралашишга қатъиян бош тортди, у 
Кореяни ички бошқаришда мустақил ва бошқа давлатлар билан суверен 
муносабатда бўлиши кераклигини билдирди. Шунда Франциянинг 
Хитойдаги дипломатик вакили корейс қиролини тахтдан ағдарилган деб 
эълон қилди. Французлар хаттоки Кореянинг вакант тахти француз 
императори ихтиѐрида бўлиши керак деб довюраклик қилдилар.
1866 йилнинг кузида 7 та кемадан иборат эскадраси билан келган 
француз қўшинлари Канхва корейс калъасини забд этди. Ханган дарѐси ва 
Корея пойтахтини қўлга киритиш ниятида Ханган дарѐсининг этагини 
тўсдилар.Аммо француз босқинчилари кучли қаршиликка учрадилар ва 
Мунсу қалъасини ишғол қилганларида катта талофатга дуч келиб 
чекинишга мажбур бўлдилар.