Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

 
 
Taqrizchilar:          t.f.n  N.A  Maxmudova  -  TAQI  “Qurilish  materiallari 
buyumlari  va  konstruksiyalari  texnologiyasi”kafedrasi 
dotsenti  
 
     T.  f.  d.  T.  Mavlonov  –  TIMI      “Nazariy  va  qurilish 
mexanikasi” kafedrasi professori. 

---

  4 
 
 
 
 
 
KIRISH 
 
Har bir mamlakatning jahondagi mavqei uning er usti va osti boyliklari bilan 
emas,  balki  uning  madaniyat  tarixi  bilan  belgilanadi.  Barcha  sivilizatsiya 
tarixiga ega bo‘lgan mamlakatlar o‘zining madaniy yodgorliklari, shu jumladan 
arxitektura  obidalari  bilan  umuminsoniy  manaviyat  boyliklariga  hissa  qo‘shib 
kelmoqda.  Bu  sohada  Birlashgan  millatlar  tashkilotining  Ta’lim,  Ilm-fan  va 
Madaniyat  bo‘limi  (YUNESKO)  dunyodagi  barcha  umuminsoniy  qadriyatlarni 
belgilash, tiklash va asrash borasida ko‘p ishlarni amalga oshirmoqda.. 
O‘zbekiston  Respublikasi  1991  yilda  mustaqillikka  erishgach  madaniy 
qadriyatlarga  bo‘lgan  munosabat  tubdan  o‘zgardi.  O‘zbekiston  Respublikasi 
hukumati  barcha  bino  va  inshootlar  hamda  tarixiy  obidalarni  avaylab  asrash, 
tiklash  va  kelajak  avlodlarga  etkazish  masalasini  qat’iy  qo‘ydi  va  tegishli 
tashkilotlarni bu ishlarga jalb etdi. 
  Qurilish  konstruksiyalari  –  xar  qanday  bino  va  sun’iy  inshootlarni  qurish, 
turar  joy  binolar,  jamoat,  sanoat  va  qishloq  xo‘jalk  binolari,  ko‘priklar,  katta 
hajimli  imoratlar,  quvirlar  va  inshootlarning  asosi  hisoblanadi.  Bino  va 
inshooatni 
qurish 
uchun 
sarflangan 
xarajatlarning 
asosiy 
qismi 
konstruksiyalarga to‘g‘ri keladi.  
   Нozirgi  kunda  аmalga  oshirilayotgan    katta  xajmdagi  kapital  qurilishar, 
qurilish  konstruksiyalarining  samarali  foydalanish  darajasini  rivojlanishi  juda 
tez  jadallashuviga  turtki  bo‘ldi  –  konstruksiyalarning  turlari  va  ulardan 
tayyorlanadigan hom ashyolar to‘xtovsiz takomillashib bormoqda.  Shu boisdan 
ularni  hisoblash,  loyihalash  va  tiklash  usullari  ham  takomillashtirilmoqda. 
Qurilishning  samaradorligini  oshirish  yo‘llaridan  biri  –  uni  konstruktiv 
sxemalarini  ixchamlashtirish  va  konstruksiyalarni  tiplashtirish  asosida  iloji 
boricha  ko‘proq  tayyorgarligini  oshirish  bo‘lsa,  ikkinchisi,  bu  imoratlarni 
raqobatbardosh,yuqori  sifatli,  shinam  va  vazifaviy  qulay  bo‘lishini 

---

  5 
 
 
taьminlashdir.  Shu  tufayli  mexanizatsiyalashtirilgan  va  avtomatlashtirilgan 
texnologik  jarayonlarni  qo‘llash  bilan  bir  qatorda  qurilish  maydonchalarida 
bajariladigan ishlarga keng imkoniyatlar ochib berildi.  
Darslikda bino va inshoatlar kategoriyalari, ularga qo‘yilgan talablar, tashqi 
muhitni binoga hamda imorat ichidagi faoliyatni hayot faoliyati muhitga salbiy 
ta’sirlari  ifodalangan.  Turli  ashyolardan  tayyorlanadigan  fuqaro  va  sanoat 
binolari  konstruksiyalari  haqida  zarur  axborotlar  keltirilgan.  Yangi  bilimlar 
konstruksiyalari  optimal  va  ishonchli  bo‘lishini  ta’minlaydigan  usullar;  fuqaro 
va  sanoat  binolarini  loyihalashda,  qurishda  va  undan  foydalanishda  sifat 
ko‘rsatkichlar keltirilgan.  
Bino  va  inshootlar  xavfsizligini  ta’minlashdan  maqsad,  kelajak  avlodlarga 
etkazishdir.  Fuqaro  binolari  va  ularga  tegishli  konstruksiyalar  to‘g‘risida  bilim 
berilarkan,  talaba  albatta  erishilgan  yutuqlar,  qurilgan  tarixiy  va  zamonaviy 
hashamatli  bino  va  inshootlarni  ma’lum  darajada  bilishlari  maqsadga 
muvofiqdir.  Darslikda  bino  va  inshootlarning  toifalanishi,  vazifalari  hamda 
hususiyatlari haqida  tegishli tushunchalar, shu bilan birga binoning konstruktiv 
elimentlari to‘g‘risida to‘liq ma’lumotlar keltirilgan. 
Darslik  respublikamiz  mustaqillikka  erishgandan  so‘ng  yaratilgan  tegishli 
ta’lim  andozalari,  o‘quv  dasturlari,  bozor  tizimiga  va  taraqqiyotda  erishilgan 
bilim, ilm  va  amaliyot  axborotlari  asosida  yaratildi.  Qo‘llanma  bir  necha rasm, 
jadval 
va 
tegishli 
usul, 
hamda 
hisoblash 
algoritmlari 
bilan 
mukammallashtirilgan. 
Darslik  avvalo  texnik  o‘quv  yurtlaridagi  564010  –  Hayot  faoliyati 
xavfsizligi  bakalavrlar  yo‘nalishi  bo‘yicha  ta’lim  olayotgan  talabalar  uchun, 
texnologik  konstruksiya  muxandislari,  ilmiy  xodim  va  qurilishda  ekologiya 
muammolariga  tegishli    soha  mutaxassislariga  nazariy  va  amaliy  masalalarini 
echishda  hamda  o‘rganishda, bilimlarni  mustahkamlashda  katta  amaliy  yordam 
beradi.