Abdujabbor muhammadiyev

barnoma  kelishi  kerakki,  umumiy  summa  birinchi  o'tkazma 
to'g'risidagi  talabni  qoplasin.  Bu  davrda  (sikl)  hisob  varaqda  katta 
summa  hosil  bo'lguniga  qadar  bir  necha  marta  takrorlanadi.  Bu 
summa  to'plangach,  hisob  raqamining  egasi  pullarni  olib  qochib 
qoladi.
Bu  usul  nihoyatda  aniq  hisob-kitoblarni  talab  qiladi,  uni  ikkita 
bank  doirasida  kompyutersiz  ham  amalga  oshirish  mumkin.  Amal­
da  bunday  o'yinlarda  ko'plab  banklarni  qamrab  oladi.  Keyin 
summa  tezroq  va  ko'proq  to'planadi,  o'tkazmalar to'g'risidagi  top- 
shiriqnomalar  shubha  tug'diradigan  darajaga  yetmaydi.  Ammo 
bunday jarayonlarni  faqat  kompyuter  yordamidagina  boshqarish 
mumkin.
Kompyuter  sohasidagi  jinoyatlar  to'g'risida  dunyo  ahli  dastlab 
70-yillarning  boshida  xabardor  bo'ldi.  Bu  xol  birinchi  Amerikada 
juda  ham  ko'p  sodir etila  boshladi.  Ma’lumki,  eng  xavfli  jinoyatlar 
iqtisodiy  xususiyatga  ega  bo'lgan  jinoyatlardir.  Masalan,  avtomat­
lashtirilgan  axborot tizimlarini  suiiste’mol  qilib,  noqonuniy  ravishda 
boyish  maqsadida  iqtisodiy josuslik  bilan  shug'ullanish,  dasturlarni 
va  «kompyuter  vaqti»ni  o'g'irlash,  kompyuter  yordamida  amalga 
oshiriladigan  an’anaviy  iqtisodiy jinoyatlar  shular jumlasidandir.
Dastlabki  vaqtlarda jinoyatchilik  ishlari  bo'yicha  adliya  organlari 
mulkni  himoyalash to'g'risidagi  an’anaviy me’yorlar yordamida  ushbu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

jinoyatlarga  qarshi  kurashganlar.  Ammo  tez  orada  amaliyot  shuni 
ko'rsatdiki,  bunday  yondashuv  yuzaga  kelgan  vaziyatning  barcha 
talablariga  javob  bera  olmaydi,  chunki  kompyuter  sohasidagi 
ko'pgina  noqonuniy  ishlar  jinoyatlarning  an’anaviy  tarkibi  bilan 
qamrab  olinmaydi.  Ko'pgina jinoyatlarda  moddiy  belgi  yo'q,  chunki 
jismoniy  dunyoda  mavjud  bo'lgan  moddiy  belgi  sifatidagi  predmet 
yo'q.
Kompyuter  yordamida  aldash  birmuncha  o'tkinchi,  xayoliy  nar- 
sa,  chunki  u  bor-yo'g'i  mexanizmdir,  uni  aldash  aslida  mumkin 
emas.  Xuddi  shunday  muvaffaqiyat  bilan  eshik  qulfini  ochish 
mumkin.
Mulkni  yo'q  qilish  ham  ushbu  jinoyatga  kirmaydi.  Yo'q  qilish- 
sning  o'zi  mavjud  emas.  Garchi  yuqorida  bayon  etilgan  bunday 
hodisalar  katta  mulkiy  zarar  yetkazishi  mumkin  bo'lsa  ham  kom- 
pyuterga jismoniy ziyon  yetkazilmaydi va  bunday tarkib  shunchaki 
ma’nosizdir.
Kompyuter  ma’lumoti  sohasidagi jinoyatlar,  bizning  fikrimizcha, 
go'yoki  ikki  yoqlama  ma’noga  ega  va  bu  hoi  O'zbekiston  Respub­
likasi  Jinoyat  Kodeksiga  qo'shimcha  maxsus  moddalar  kiritilishini 
talab  qiladi.