Abdujabbor muhammadiyev

Ijt im o iy   t iz im la r
Ijtimoiy  muhitda  vujudga  keluvchi  va  faoliyat  ko'rsatuvchi  tizim­
lar  ijtimoiy tizimlar  hisoblanadi.  Iqtisodiy,  siyosiy,  ilmiy-texnik tizim­
lar,  boshqaruv  tizimlari  va  ekologik  tizimlar  shular  jumlasidan. 
Ulaming  asosiy  komponentlari  odamlar,  shaxslar,  katta  va  kichik 
ijtimoiy  tabaqalar  hamda  guruhlardir.  Ijtimoiy  tizimlar  ko'p  sonli 
alohida  elementlardan  tashkil  topadi.  Bu  elementlar ma’lum  qonun- 
larga  ko'ra  o'zaro  aloqa  qiladi.  Huquq  o'zining  regulyativ  ta’siri 
bilan  ijtimoiy  tizimlarning  barcha  funksional  komponentlarini  — 
ularning  maqsadlari,  ijtimoiy funksiyalari,  axborot  oqimlari,  boshqa 
tizimlar  bilan  aloqalari,  maqsadlarga  erishish  usullari,  bir  marom-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

da  ishlashdan  chekinishi,  elementlar  tarkibi  va  boshqa  kompo- 
nentlarini  qamrab  oladi.
Har  qanday  ijtimoiy  organizm  faol,  rivojlanuvchi,  o'zini  o'zi 
tartibga  soluvchi  tizim  hisoblanadi  va  tashqi  sharoitlarga  qator 
moslashishlar  asosida  faoliyat  ko'rsatadi,  o'z  atrofidagi  ijtimoiy  va 
tabiiy  muhit  bilan  aloqa  qiladi.
Huquq  tizimlaming  o'lchamlarini  qayd  etibgina  qolmay,  ularning 
ish  jarayonini  ham  tartibga  soladi.  Bu  nuqtai  nazardan  ijtimoiy 
munosabat  va  aloqalar  subyektlarining  faoliyati,  ularning  tashqi 
va  ichki  muhitlardagi faol  harakati  huquq  tizimining  obyekti  hisobla­
nadi,  deb  aytish  mumkin.  Huquq  normalari  ijtimoiy  faoliyatning 
mazmuniga  kirib,  ijtimoiy tizimlaming  tuzilishiga  uyg'un  qo'shiladilar, 
uning  elementiga  aylanadilar,  uning  faoliyati  va  progressiv  rivo- 
jlanishini  ta’minlaydilar.
Ijtimoiy tizimning  sifat xususiyatlari  quyidagilardan  iborat:  u  ko'p 
omilli,  ehtimol  tutilgan  tizim  ko'rinishida  bo'ladi;  huquq  tizimi  faoli­
yati  mexanizmining  ratsional  modelini  yaratishda  hisobga  olinishi 
lozim  bo'lgan  spetsifik  qonuniyatlar  majmuiga  tayanadi;  huquqiy 
tartibga  solishning  maqsadlariga  mos  kelishi  ham,  mos  kelmasligi 
ham  mumkin  bo'lgan  o'ziga  xos  maqsadlarga  ega  bo'ladi;  nafaqat 
huquqiy,  balki  boshqa  ijtimoiy  regulatorlar  bilan  bog'liq  bo'ladiki, 
bularning  barchasi  huquqiy  tartibga  solish  jarayonida  hisobga 
olinishi  lozim.