Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Иқтисодиётнинг реал сектори – иқтисодиётнинг бевосита моддий 
неъматлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатиш билан боғлиқ соҳаси 
бўлиб, у ўз ичига саноат, қишлоқ хўжалиги, қурилиш, транспорт, алоқа ва 
бошқа хизмат кўрсатиш тармоқларини олади. 
Иқтисодий ислоҳотлар – иқтисодиётнинг таркибий тузилишини 
сифат жиҳатидан такомиллаштириш, унинг барқарор ва мутаносиб 
ривожланишини таъминлаш имконини берувчи, мақсадга мувофиқ ҳолда ва 
изчил равишда амалга оширилувчи туб ўзгаришлар, чора-тадбирлар мажмуи.
Иқтисодий манфаатлар - иқтисодий категория бўлиб, улар ишлаб 
чиқаришнинг алоҳида қатнашчилари (индивидлар, уларнинг гуруҳлари, 
синфий бирлашмалари) ўртасидаги ишлаб чиқариш муносабатларида 
ифодаланади. 
Иқтисодий мувозанат - иқтисодий жараёнлар, ходисаларнинг икки 
ёки бир неча томонининг бир-бирига мос келиш ҳолати. 
Иқтисодий мутаносиблик - иқтисодиётнинг турли томонлари ва 
сохалари ўртасида миқдор ва сифат ўлчамларнинг мос келишлик даражаси. 
Ишлаб 
чиқаришни 
маҳаллийлаштириш–саноат 
ишлаб 
чиқаришининг турли босқичларида импорт шаклида харид қилиш орқали 
қўлланилувчи деталлар, бутловчи қисмлар, ярим тайёр маҳсулотлар ва тайёр 
маҳсулотларни маҳаллий хомашё ва материаллар асосида ишлаб чиқаришга 
ўтказиш жараёни. 
Мамлакат иқтисодиётининг рақобатбардошлилиги – мамлакатнинг 
ўрта ва узоқ муддатга иқтисодий ўсишнинг юқори суръатларини таъминлаб 
туриш қобилияти 
Хусусийлаштириш - мулкка эгалик ҳуқуқининг давлатдан хусусий 
секторга ўтиши. 
МАВЗУГА ДОИР АМАЛИЙ МАШҚЛАР ВА КЕЙСЛАР: 
Муаммо ҳаммага маълум усуллар орқали ечилиши мумкин деб 
ўйлама!
1–мисол. «Гулзор» шаҳарчаси ҳар куни 10 та рейс бажариладиган 
аэропорт яқинида жойлашган. Йўловчилар оқимининг ортиши муносабати 
билан аэропорт раҳбарияти томонидан «Гулзор-Пахтакор»да ҳар куни 
қўшимча равишда 11-рейсни ташкил этиш масаласи кўриб чиқилмоқда. Агар 
ушбу рейс ташкил этилса, аэропортнинг тўлиқ харажатлари 1000 минг сўмни, 
умумий даромад эса 1500 минг сўмни ташкил қилади, бироқ, аэропорт 
инфратузилмасининг имкониятлари чекланганлиги боис 11-рейс фақат 
оқшом, соат 23.00 дан кейин ташкил этилиши мумкин, бу ҳол шаҳар 
аҳолисига ноқулайлик туғдиради. Парвоз қилувчи самолётларнинг овози 

---

81
уларнинг уйқусини бузади, бу эса уларнинг дам олишига ҳамда, ўз навбатида, 
иш унумдорлигига ва даромадларига таъсир кўрсатади. “Гулзор” шаҳарчаси 
аҳолсининг умумий даромадлари ҳар куни 600 минг сўмга қисқаради. 
Қуйидаги ҳолатларда «Гулзор-Пахтакор»да рейс ташкил этиладими: 
а) агар самолётлардан зарарли фойдаланишни тақиқлаш ҳуқуқи 
“Гулзор” аэропортга тегишли бўлса; 
б) агар самолётлардан зарарли фойдаланишни тақиқлаш ҳуқуқи 
“Гулзор” шаҳарчаси аҳолисига? 
Жавоб: а) ва б), иккала ҳолатда ҳам 11-рейс ташкил этилмайди, бу 
ҳол Коуз теоремасининг тўғрилигини тасдиқлайди. а) ҳолатда посёлка 
аҳолси самолётлардан зарарли фойдаланишни тақиқлаш ҳуқуқини (соат 
23.00 дан кейинги шовқинни) аэропортдан сотиб олишга уринади ва 
унга 600 минг сўмгача миқдордаги исталган суммани таклиф қилади. Ўз 
навбатида, аэропорт 500 минг сўмдан юқори бўлган, яъни унинг рейсни 
ташкил этишдан оладиган соф фойдасини қоплайдиган исталган 
суммага рози бўлади. Тарафлар 500 минг сўмдан 600 минг сўмгача 
бўлган суммага битим тузади ва 11-рейс ташкил этилмайди. б) ҳолатида 
энди аэропорт посёлка аҳолсига 500 минг сўмгача миқдордаги исталган 
суммани таклиф қилган ҳолда улардан самолётлардан зарарли 
фойдаланишни тақиқлаш ҳуқуқини сотиб олишга уринади. Аҳоли эса 
фақат 600 минг сўмдан юқори бўлган суммага рози бўлиши мумкин 
бўларди, яъни савдолашиш учун предмет йўқ (кўплаб қарорлар пуч 
бўлиб чиқади) ва 11-рейс ташкил этилмайди.