Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 МАВЗУГА ДОИР АМАЛИЙ МИСОЛЛАР ВА КЕЙСЛАР: 
 Муаммо ҳаммага маълум усуллар орқали ечилиши мумкин деб 
ўйлама!
1–мисол. Қуйида келтирилган жадвалдаги давлат бюджетининг асосий 
моддаларини таҳлил қилиш асосида давлатнинг моделига нисбатан 
хулосалар чиқаринг: 

---

120
Даромадлар (ЯММга нисбатан % 
ҳисобида) 
Харажатлар (ЯММга нисбатан % 
ҳисобида) 
Тўғридан-тўғри 
солиқлар 
12,0 
Ижтимоий хизматлар, 
15,7 
Билвосита солиқлар
11,4 
шу жумладан: 
Мулкда иштирок 
этишдан
олинадиган дивидендлар 
1,4 
маҳаллий ўзини ўзи 
бошқариш 
12,6 
уй хўжаликларига 
субсидиялар 
2,3 
Бошқа мамлакатларга 
берилган кредитлар 
бўйича фоиз 
0,2 
ижтимоий суғурта 
0,8 
Давлат бошқаруви 
4,8
Мудофаа
2,9 
Корхоналарга субсидиялар 
0,8 
Давлат қарзига хизмат 
кўрсатиш 
0,2 
Жами 
26,0 Жами 
27,9 
Бюджет тақчиллиги 
1,9 
а) шартномавий модел; 
б) эксплуататорлик модел. 
Жавоб: а), давлат бюджетининг тузилишини таҳлил қилиш қуйидаги 
хулосаларни чиқариш имконини беради. Биринчидан, солиқ тушумлари 
бюджет даромадларининг асосий қисмни ташкил қилади (90 %). Иккинчидан, 
мудофаа харажатларининг улуши 3 фоиздан ошмайди. Учинчидан, давлат 
бошқаруви харажатлари анча юқори, бироқ уларнинг миқдори маҳаллий 
ҳокимият органлари ва жамоат ташкилотларига бериладиган субсидиялар 
билан солиштирилганда анча кичик. Тўртинчидан, давлат харажатларининг 
нисбий миқдори “умумий фаровон” давлатлар гуруҳи бўйича ўртача 
даражага яқин. 
2–мисол. Солиқ юки асосан юридик шахсларнинг елкасига 
тушиши қайси модель учун хос: 
а) давлатнинг шартномавий модели; 
б) давлатнинг эксплуататорлик модели. 
Жавоб: б), солиқларнинг бевосита жисмоний шахслар томонидан 
тўланиши ўз фуқароларининг фаровонлигини оширишга йўналтирилган 
шартномавий давлат ғоясига яқин. Фуқаролар давлат томонидан 
кўрсатиладиган хизматлар ҳақини тўғридан-тўғри тўлашади. Аксинча, 
биринчи галда юридик шахсларга солиқ солиш фуқаролар билан давлатнинг 
шартномавий муносабатларида воситачини ҳосил қилади.