P. M. Matyakubova, P. R. Ismatullayev, A. K. Miraliyeva, U. A. Maxmonov

  
5.16. Faradеy effеkti. Kеrr va Pоkkеl’s effеktlari. 
Maykl  Faradey  1791  yil  London  (Angliya)  atrofida  istiqomad  qiluvchi 
temirchi  oilasida  tug‘ildi.  1813-yildan  boshlab  Londondagi  Qirollik  tadqiqot 
institutiga laborant lavozimida ishga joylashdi. Tinmay izlanishlari va intilishlari 
evaziga 1833-yil shu institutda professor darajasiga erishadi. 
 
 
5.23-rasm. Maykl Faradey 
(22.09.1791-25.08.1867) 
 

---

113 
 
Faradey  effekti  chiziqli  qutblangan  elektromagnit  nurlanishning  uning 
o‘zgarmas  magnit  maudoni  ta’sirida  bo‘lgan  mos  muhit  orqali  o‘tishida 
qutblanish tekisligi aylanishining yuzaga kelishidir . 
Faradey  effekti  –  magnitooptik  effektlaridan  biridir.  Doimiy  magnit 
maydon  chiziqlari  bo‘ylab  moddada  tarqalayotgan  yassi  qutblangan 
elektromagnit nurlanish  (masalan,  yorug‘lik to‘lqinlari) qutblanish tekisligining 
burilishidan iborat. Bu hodisa 1845 yilda M.Faradey tomonidan kashf etilgan. 
Faradey  effekti  shundan  iboratki,  magnit  maydoni  ta’sirida  optik  jihatdan 
faol  moddalarda  to‘g‘ri  chiziqli  yorug‘lik  qutblanish  tekisligining  aylanishi 
kuzatiladi. yorug‘lik qutblanish tekisligining og‘ish burchagi  
Q = C
B
·B·l,                                                 (5.43) 
bunda:  
   C
B
    –  Verde  doimiysi  bo‘lib,  u  moddaning  xossalari  va  nurlanishning  to‘lqin 
uzunligiga bog‘liq bo‘lgan proporsionallik koeffisientidir; 
   l – yorug‘likning modda ichida bosib o‘tgan yo‘li; 
B - magnit induksiyasi. 
Agarda o‘zgartkichni o‘lchanayotgan tok magnit maydoniga joylashtirilsa, 
yorug‘lik qutblanish tekisligining og‘ish burchagini o‘lchash yo‘li bilan magnit 
maydon induksiyasi va tok kuchini aniqlash mumkin. 
Kuchlanishni o‘lchashda Kerr va Pokkelsning elektrooptik effektlarini 
qo‘llanilishi  o‘lchanayotgan  kuchlanish  tufayli  hosil  bo‘lgan  elektr  maydonida 
tarqalayotgan  yorug‘likning  ikki  nurli  sinishining  yuzaga  kelishiga  asoslangan. 
Kerra effekti shotlandiyalik fizik olim Jon Kerr (1824 – 1907) tomonidan kashf 
etilgan va olim vafotidan keyin uning nomi bilan atala boshlangan. 

---

114 
 
 
5.24-rasm. Jon Kerr (1824 – 1907)