Тошкент фармацевтика институти

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
4-mavzu:
 
Biosfera xaqida ta‘limot 
 
Reja: 
 
1.Biosfera tushunchasi, uning chegaralari takibiy qismlari va funksiyalarini. 
2.Biosferada  biosmassaning  tarqalishi,  moddalarning,  energiyaning  davriy 
aylanishining moxiyati va axamiyati. 
3.Biogen  igratsiyada  qatnashuvchi  asosiy  guruxlarni  –  produtsentlar, 
konsumentlar, redutsentlarni. 
 
Tayanch  iboralar:  biosfera,  gaz  almashinish  funksiyasi,  konsentratsiyalash 
funksiyasi,  oksidlanish–qaytarilish  funksiyasi,  biokimyoviy  funksiyalar, 
produtsentlar avtotrof organizmlar, biogen migratsiyasi
 
 
 
4.1.Biosfera 
tushunchasi, 
uning 
chegaralari 
takibiy 
qismlari 
va 
funksiyalarini. 
 
Biosfera  (yunoncha  bios  –  xayot,  sfera  –  shar  so‗zlaridan  olingan)  tushunchasi  fanga 
birinchi  marta  avstriyalik  geolog  olim  E.Zyuss  tomonidan  tirik  organizmlar  yashaydigan  er 
qobig‗ini  belgilash  maqsadida  kiritilgan.  Biosfera  xaqidagi  taolimotni  rus  akademigi  V.I. 
Vernadskiy yaratgan va rivojlantirgan. 
 
Biosfera-  tirik  organizmlar  yashaydigan  va  ularning  taosirida  tinmay  o‗zgaradigan  er 
shari  qobig‗ining  bir  qismidir.  Erdagi  xamma  biogeotsenozlarning  yig‗indisi  umumiy 
ekologik sistema – biosferani xosil qiladi. SHunday qilib, biosferaning elementar (eng kichik) 
birligi biogeotsenozalar xisoblanadi. 
 
Biosfera tirik va o‗lik tarkibiy qismlardan iborat. Sayyoramizda yashaydigan xamma 
tirik organizmlarning yig‗indisi biosferaning tirik moddasini tashkil etadi. Tirik organizmlar, 
asosan Erning gazsimon (atmosfera) suyuq (gidrosfera) qattiq (litosfera) geologik qobiqlarida 
joylashgan. Keyingi maolumotlarga qaraganda biosferaning yuqori chegarasi dengiz satxidan 
22 km balandlikda, atmosferaning quyi qatlami troposferada joylashgan. 
 
Xayot  gidrosferaning  xamma  qismida    hatto  eng  chuqur  –  11  km  gacha  bo‗lgan 
joylarda xam uchraydi. Xayot erning qattiq qobig‗i litosferaning yuqori qatlamlarida 3-4 km 
chuqurlikkacha  bo‗lgan  masofada  tarqalgan.  Biosferaning  quyi  chegarasi  okeanlarning  eng 
chuqur  joylariga    va  litosferada  neftp  bor  bo‗lgan,  anaerob  bakteriyalar  yashaydigan 
qismlariga  tarqaladi.  Biosferaning  o‗lik  tarkibiga  atmosferaning,  gidrosferaning  va 
litosferaning moddalar va energiya almashinuvi jarayonida qatnashuvchi qismlari kiradi. 
 
Sayyorada  xayot  chegaralari  biosferaning  chegaralarini  aniqlaydi.  Biosfera  –  Erning 
tirik organizmlar yashaydigan geologik qobiqlarining bir qismidir.  
 
Biosferaning  o‗ziga  xosligi  organizmlar  faoliyati  tomonidan  iroda  qilinuvchi 
moddalarning davriy aylanishidir. Biosfera energiyani tashqaridan – quyoshdan olgani uchun 
ochiq  sistema  xisoblanadi.  Tirik  organizmlar  moddalar  davriy  aylanishini    iroda  qilib, 
sayyoraning yuzasini o‗zgartiruvchi kuchli geologik omil xisoblanadi. 
 
Tirik  moddaning  funksiyalari.  Tirik  moddaning  quyidagi  asosiy  biokimyoviy 
funksiyalari mavjud: 
1) 
gaz  almashinishi;  2)  oksidlanish  qaytarilish;  3)  konsentratsiyalash,  jamg‗arish;      4) 
biokimyoviy. 

---