Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

12.КУРС ИШЛАРИ мавзулари ва уларни бажариш бўйича 
тавсиялар 
1. Популяциялар сони ва зичлигини аниқлаш усуллари; 
2. Популяциянинг жинс тузилмаси; 
3. Популяцияда туғилиш;
o
4. Популяциянинг жой тузилмаси; 
5. Ҳайвонлар популяциясида майдонга оид муносабатлар; 
6.Чекловчи омиллар; 
7.Популяциянинг динамик кўрсаткичлари; 
8.Популяцияда туғилиш; 
9.Популяцияда ўлим ва унинг ёшлар бўйича тақсимланиши; 
10.Популяция сонининг ўзгариши; 
11.Ўсишнинг логистик ва экспоненциал моделлари; 
12.Популяция динамикасининг мавсумий хусусиятлари; 
13.Ҳаёт стратегиялари; 
14.Популяция сонининг бошқарилиши; 
15.Модификацияловчи ва бошқарвчи омиллар; 
16.Популяция сонининг зичликка боғлиқ бошқарилиши; 
17.Популяцияларнинг ўзаро таъсири; 
18.Популяция динамикасининг асосий типлари;
13. БМИ мавзулари банки ва уни бажариш бўйича услубий 
тавсиялар 
1. Май қўнғизи популяциясини Зарафшон қўриқхонасида ўрганиш. 
2. Ёмғир чувалчангининг популяциясини ўрганиш. 
3. Агроценозларда 
тупроқ макрофаунасининг ёшга доир 
популяциясини ўрганиш. 
4. Табиий 
биоценозларда 
қуруқлик 
моллюскаларининг 
популяцияларини ўрганиш.
5. Мевали боғлар популяциясини ёш тузилмасини аниқлаш. 
6. Агроценозларда жой ва ёш тузилмасини аниқлаш. 
7. Ҳашаротларнинг жинс ва ёш тузилмасини ўрганиш.

---

14. ГЛОССАРИЙ 
Populyasiya 
Ma’lum maydonni egallagan va biologik sikllarning umumiy maromiga 
ega bo’lgan bir tur individlarining guruhi. Populyasiya muhit 
o’zgarishiga o’z genofondini qayta qurish orqali javob beradigan 
evolyusiya jarayonining elementar birligi bo’lib hisoblanadi. 
Tabiiy ekotizim 
Tabiiy muhitning obyektiv tarzda mavjud bo’lgan qismi, u hududiy 
chegarasiga ega bo’lib, unda tirik va notirik elementlar yagona birlik 
sifatida o’zaro ta’sir ko’rsatadi va bir-biri bilan modda va energiya 
almashinish bo’yicha bog’langan bo’ladi. 
Turlar xilma-xilligini 
saqlash 
Populyasion turlar tarkibini muhofaza qilishga, turlar sonini ular mavjud 
bo’lishini ta’minlaydigan darajada saqlab turishga qaratilgan tadbirlar 
majmui (u siyosiy va diniy bo’lishi mumkin). 
Atrof muhit 
Tabiiy muhit, tabiiy va tabiiy – antropogen, hamda antropogen 
obyektlar komponentlarining majmuasi. 
Biosfera 
Yerning tirik organizmlar yashaydigan tashqi qobig’i. U tirik 
moddalarni (o’simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar), organomineral 
mahsulotlarni (torf, neft, toshkumir) biokos moddalarni (tirik 
organizmlar yordamida hosil qilinadi), fazoviy moddalarni va turoq 
qatlamini o’z ichiga oladi. Biosferaning chegarasini muhitning tirik 
organizmlar mavjudligini cheklaydigan omillar aniqlaydi. Biosfera 
to’g’risidagi qonunni akademik V.I. Vernadskiy yaratgan va 
rivojlantirgan. 
Landshaft 
Tabiiy hududiy majmua, u yerda turli tabiiy komponentlar (relyef, tog’ 
jinslari, iqlim, suv tuproq, hayvonot va o’simliklar dunyosi) o’zaro 
bog’langan va o’zaro munosabatda bo’lib joyning ma’lum bir turini 
hosil qiladi, insonning xo’jalik faoliyati natijasida hosil bo’lgan 
landshaftlar antropogen landshaft deyiladi. 
Noqulay sharoitdan qochish 
Yashab qolish usuli. Ancha qulay yashash joyini izlash faolligida 
namoyon bo’ladi. Bu faqat makonda harakatlanishga qodir bo’lgan 
harakatchan hoyvonlar uchun xosdir. Masalan, ba’zi bir hayvonlar uya 
va in qurib, unda o’ziga ancha qulay bo’lgan mikroiqlim yaratadi, 
qushlar uzoqlarga uchib ketadi.
Cheklovchi omil 
Muhitning organizm chidamlilik chegarasidan chiquvchi omili. Ularga 
harorat, yorug’lik, havo, tuproq va boshqalar kiradi. 
Organizm 
Har qanday tirik mavjudot notirik tabiatdan ma’lum xossalarining 
to’plami bilan (xujayra tuzilishi va moddalar almashinishi) ajralib 
turadi, harakatlanish, o’sish, rivojlanish va ko’payish xususiyatlariga 
ega. Shuningdek organizmga irsiylanish va moslanish xususiyatlari ham 
xosdir. 
O’rmon 
Atrof tabiiy muhitning muxim tarkibiy qismi. U asosiy kislorod manbai 
bo’lib hisoblanadi, flora va faunaning genefondini saqlaydi, iqlimni 
yumshatadi, tuproqni suv va shamol eroziyasidan ko’chish va boshqa 
noxush jarayonlardan ximoya qiladi; ular egallagan hududda suv 
rejimini boshqaradi; insonnig ruhiyatiga yaxshi ta’sir ko’rsatuvchi 
sanitariya – gigiyenik sharoit yaratadi. Shuningdek o’rmon yog’och 
manbai sifatida bebaho tabiiy resurslardir. Rossiya eng katta yog’och 
zaxirasiga ega: undagi o’rmonlarning umumiy maydoni butun dunyo 
o’rmon resurslarining qismiga teng. 

---

Tur hayotining fiziologik 
davomiyligi 
Organizmning faqat fiziologik imkoniyatlari bilan belgilanadigan hayot 
davomiyligi. U nazariy jihatdan mumkin bo’ladi. 
Insoniyat 
Yer yuzida yashayotgan barcha odamlardan tashkil topgan populyasion 
tizim. Bu populyasiyaning o’sishi tabiiy resurslar va hayot sharoiti 
bilan, genetik va ijtimoiy –iqtisodiy jarayonlar bilan chegaralanadi. 
Aholining o’sish dinamikasini maxsus fan – demografiya o’rganadi. U 
o’tmishda odamlar sonining o’zgarishi sabablarini aniqlaydi va 
kelajakda bu o’zgarishlarning qanday borishini bashorat qiladi. 
Rossiyada keyingi 10-15 yilda demografik holat kritik holga kelib qoldi: 
o’lim tug’ilishga nisbatan 2 marta oshib ketgan. 
Hayvonot dunyosi 
Ma’lum bir hududda tarqalgan va tabiiy erkin eshash holatida bo’lgan 
hamma yovvoiy hayvonlar turlari va individlarning majmuasi. 
Hayvonlarning asosiy ekologik vazifasi moddalar va energiyaning 
biotik aylanmasida ishtirok etishi bo’lib, bu tabiiy ekotizimlarning eng 
muhim komponenti va qimmatbaho biologik resursidir. 
Qizil kitoblar 
O’simliklar hayvonlar va boshqa organizmlarning yo’qolib ketayotgan, 
noyob va yo’qolib ketish xavfli ostida turgan turlarining ro’yxatini o’z 
ichiga olgan kitob. Qizil kitoblarning bir necha variantlari mavjud. 
Bular halqaro, federal va viloyat qizil kitoblaridir.