Toshkent davlat sharqshunoslik instituti iqtisodiyot nazariyasi


Jamg„arishning mohiyati, omillari va samaradorligi



Download 7,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet92/424
Sana03.07.2021
Hajmi7,26 Mb.
#108018
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   424
Bog'liq
iqtisodiyot nazariyasi (1)

2.Jamg„arishning mohiyati, omillari va samaradorligi 
Jamg‗arish  iqtisodiyotdagi  yalpi  sarflarning  tarkibiy  qismlaridan  biri  hisoblanib, 
investitsion  xarakterdagi  tovarlarga  talab  darajasini  belgilab  beradi.  Investitsiyalar 
jamg‗arishning  amalda  namoyon  bo‗lish  shakli  bo‗lganligi  sababli  dastlab  tahlilni 
jamg‗arishning  mohiyati,  omillari  va  samaradorligini  nazariy  jihatdan  asoslash  bilan 
boshlaymiz. 
Jamg‗arish  deb,  milliy  daromadning  bir  qismi  asosiy  va  aylanma  kapitallarni, 
shuningdek, ertiyot zayiralarini ko‗paytirish uchun sarflanishiga aytiladi. 
Amalda jamg‗arish kapital mablag‗lar yoki investitsion sarflar shaklida yuzaga chiqib, 
u  yangi  asosiy  kapitalni  hosil  qilish,  ishlab  turganlarini  kengaytirish,  rekonstruksiyalash  va 
yangilashga  qilinadigan  xarajatlarni  ifodalaydi.  ―Jamg‗arish‖  va  ―kapital  mablag‗‖  yoki 
―investitsion  sarflar‖  tushunchalari  bir  xil  mazmunga  ega  emas.  Bir  tomondan,  kapital 
mablag‗  yoki  investitsiyalarning  shegaralari  jamg‗arish  fondiga  qaraganda  kengroq,  chunki 
renovatsiyaga  (ya‘ni 
eskirgan  ob‘ektlarni  batamom  almashtirishga)  sarflanadigan 
amortizatsiya  fondining  bir  qismi  ham  ularning  manbai  bo‗lib  xizmat  qiladi.  Ikkinchi 
tomondan,  ―jamg‗arish‖  tushunchasi  investitsion  sarflar  doirasidan  chiqib  ketadi,  chunki  u 
faqat  asosiy  kapitalning  emas,  balki  aylanma  kapitalning,  shuningdek,  ertiyot  zayiralarining 
kengayishini ham anglatadi. 
Ishlab  chiqarish  va  noishlab  chiqarish  maqsadidagi  jamg‗arish  bir-biridan  farqlanadi. 
Jamg‗arilgan  mablag‗larning  moddiy  ishlab  chiqarish  sohasining  asosiy  kapitallarini  va 
aylanma mablag‗larini kengaytirishga ketadigan qismi ishlab chiqarish sohasidagi jamg‗arish 
fondini  hosil  qiladi.  Ishlab  chiqarish  sohasidagi  jamg‗arish  iqtisodiy  o‗sishning  muhim 
omilidir.  Ijtimoiy  madaniy  sohadagi  jamg‗arish  (noishlab  chiqarish  jamg‗arishi)  uy-joy 
fondini,  kasalxonalar,  o‗quv  muassasalari,  madaniyat,  sog‗liqni  saqlash,  sport  muassasalari, 
ya‘ni  nomoddiy  ishlab  chiqarish  tarmoqlarini  kengaytirish,  rekonstruksiyalash,  yangilashga 
sarflanadi. Noishlab chiqarish sohasini kengaytirish ham ishlab chiqarishni rivojlantirishning 
zarur  shartidir.  Jamg‗arish  fondi,  uning  hajmi  va  tarkibi  takror  ishlab  chiqarish  sur‘atlarini 
belgilab beradigan ral qiluvchi omillardir. Jamg‗arish normasi bevosita jamg‗arish fondining 
butun milliy daromad hajmiga nisbati bilan aniqlanadi:  


 
 
75 
 
JN = (JFG‗MD) x 100,  
Bunda, JN-jamg‗arish normasi, JF-jamg‗arish fondi, MD-milliy daromad. 
Jamg‗arish  normasining  ham  o‗z  shegarasi  bo‗lib,  uni  oshirish  iqtisodiy  jihatdan 
samarasiz  bo‗lib  chiqishi  va  salbiy  oqibatlarga  olib  kelishi  mumkin.  Masalan,  uning  haddan 
tashqari  ortishi  natijasida  investitsion  sarflar  samaradorligi  pasayib  ketishi  mumkin,  chunki 
kapital  mablag‗lar  hajmi  bilan  qurilish  tashkilotlarining  quvvatlari,  materiallar  va  uskunalar 
yetkazib  berish  imkoniyatlari,  infratuzilmaning  rivojlanishi  o‗rtasida  nomutanosiblik  paydo 
bo‗ladi.  Mablag‗larning  soshilib  ketishi,  ob‘ektlarni  barpo  etish  muddatlarining  sho‗zilib 
ketish  xavfi  oshadi,  oqibatda  ular  qYAIMatlashadi,  barpo  etish  jarayonidayoq  ma‘naviy 
jihatdan  eskiradi,  tugallanmagan  qurilishlar  ko‗payadi.  Oqibatda  iqtisodiy  o‗sish  pasayib 
ketish tamoyiliga ega bo‗ladi. 
Shunday  qilib,  jamg‗arish  fondi  iqtisodiy  o‗sish  sur‘atlari  va  sifatiga  faqat  o‗zining 
miqdori bilangina ral qiluvchi ta‘sir ko‗rsatib qolmaydi. Fan-texnika revolyutsiyasi sharoitida 
ulardan foydalanish samaradorligi birinchi o‗ringa chiqadi. 
Jamg‗arish  fondi  milliy  daromadning  bir  qismini  tashkil  etadi  va  shu  sababli  milliy 
daromad hajmi ko‗payishini belgilaydigan omillar, jamg‗arish miqdorini ham belgilab beradi. 
Bu  omillardan  asosiysi  qo‗llaniladigan  resurslar  massasi  va  ularning  unumdorligidir. 
Jamg‗arish  miqdori  ishlab  chiqarish  jarayonida  xom-ashyo,  materiallar,  energiyani  tejab-
tergab  sarflashga  ham  bog‗liq.  Mahsulot  birligiga  ularni  sarflashni  kamaytirish  moddiy 
vositalarning o‗sha miqdorida mahsulotlarni ko‗proq rajmda ishlab chiqarishga imkon beradi. 
Jamg‗arishning  miqdori  milliy  daromaddagi  jamg‗arish  va  iste‘mol  fondlari 
o‗rtasidagi nisbatga ham bog‗liq bo‗ladi.  

Download 7,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   424




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish