42
«Talab va taklif» tushunchalari tahlili, bizga sotuvshi va xaridorlar manfaatlari mos
kelishini qarab chiqishga o‗tish imkonini beradi. Mos kelishlik o‗z ifodasini muvozanatli
narxda topadi.
Talab va taklif egri shiziqlraini bitta grafikka joylashtirib bozor muvozanatli nuqtasini
hosil qilamiz:
Tb = Tf = Bm = qm, bu yerda: Tb- talab, Tf- taklif, Bm –muvozanatli baho, qm –
tovarning muvozanatli miqdori.
Grafikda K nuqatga muvozanatli baho (Bm) va mahsulotning muozanatli miqdori
(qm) mos keladi. Muvozanatli nuqta (K) yoki muvozanatli narx (Bm)ga 7-chizmada
tasvirlanganidek sotuvshi va xaridorlar manfaatlraining spiral bo‗yicha xarakati natijasida bir-
biriga yaqinlashish yo‗l bilan erishiladi. Xususan, bizning misolda, narx 50 so‗m bo‗lganda,
xaridor mazkur tovar (un) dan 10 kg sotib olishga, sotuvshi esa 60 kg bozorga chiqarishiga
tayyor bo‗ladi. 10 so‗mlik narxda sotuvchi va xaridorlar arvoli butunlay qahama-qarshi
tomonga o‗zgaradi: sotuvshi faqat 5 kg un chiqarishga, xaridor esa 80 kg sotib olishga tayyor
bo‗ladi va rakozo.
Talab va taklifning o‗zgarishi spiral bo‗yicha har bir xarakatda ularning manfaati
muvozanatli nuqtaga erishilguncha bir-biriga yaqinlashib boradi va muvozanatli nuqta ular
talab va taklifi tengligini ko‗rsatadi.
Muvozanatli narxni tushunib olish uchun vaqt omili katta ahamiyatga ega bo‗ladi. Shu
sababli bozordagi bir zumlik, qisqa davrli va uzoq davrli muvozanatlik holatni farqalash
zarur.
Bir zumlik muvozanat uchun taqdim qilinadigan tovarlarning o‗zgarmas yoki doimiy
miqdori xos. Bu ishlab chiqarishning bozor vaziyatiga tez, birdaniga moslasha olmasligi bilan
bog‗liq.
Qisqa davrli muvozanatlikni, ishlab chiqarish va taklifni vaqtinchalik amal qiluvchi
omillardan foydalanish asosida ko‗paytirish imkoniyatini taqazo qiladi.
Bunday vaqtinchalik omillarga ish vaqtidan tashqari, dam olish va barham kunlari
ishlash, ish sxemasini ko‗paytirishlar kiradi.
Uzoq davrli muvozanatlik o‗zgarishi uzoq muddatli davrdagi omillardan foydalanishni
taqozo qiladi. Bunda ishlab chiqarishni qayta qurollantirish, yangilash va qo‗shimcha
quvvatlarni vujudga keltirish bilan bog‗liq investitsiyalar haqida gap boradi. Bu davrda yangi
korxonalarni qurish hamda mazkur bozorda yangi korxonalarning paydo bo‗lishi ham
mumkin bo‗ladi.
Iste‘molchining tovar narxlarining o‗zgarishiga sezgirlik darajasini aniqlashda narxli
egiluvchanlik tushunchasidan foydalaniladi. Ayrim mahsulotlar narxidagi uncha sezilarli
bo‗lmagan o‗zgarishlar sotib olinadigan mahsulot miqdorida katta o‗zgarishlar bo‗lishiga olib
kelishi mumkin. Bunday mahsulotlarga talab nisbatan egiluvchan, deyiladi. Boshqa xil
mahsulotlar narxidagi sezilarli o‗zgarish xarid miqdorida faqat katta bo‗lmagan o‗zgarishlarga
olib kelishi mumkin.
Talab hajmiga ta‘sir qiluvchi boshqa omillar o‗zgarmay qolganda, narx 1%
o‗zgarganda talab necha foizga o‗zgarishini ko‗rsatuvchi ko‗rsatkich talabning narxli
egiluvchanligi ko‗rsatkichi deyiladi. Bu ko‗rsatkich ko‗pincha oddiy qilib talabning
egiluvchanligi, deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: