A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

 
2.5.4.  Тermoqarshiliklar 
 
Тermoqarshiliklar
 
xaroratni qarshilik termometrlari bilan o’lchash xarorat 
o’zgarishi bilan o’tkazgichlar qarshiligining o’zgarish xususiyatiga asoslangan. 
Demak, o’tkazgich yoki yarim o’tkazgichning omik qarshiligi uning xarorati 
funksiyasidan iborat, ya’ni R=f(t). Bu funksiyaning ko’rinishi termometr qarshiligi 
materialining xossalariga bog’liq. Ko’pchilik toza metallarning elektr qarshiliklari 
xarorat ko’tarilishi bilan ortadi, metall oksidlar (yarim o’tkazkichlar) ning 
qarshiligi esa kamayadi. Qarshilik termometrini tayerlashda quyidagi talablarga 
javob beruvchi toza metallar qo’llaniladi: 
  1. Metall o’lchanayotgan muxitda oksidlanmasligi va uning ximiyaviy tarkibi 
o’zgarmasligi kerak. 

---

 
47
    2.  Metallning  xarorat  qarshilik  koeffitsiyenti yetarli darajada katta va 
stabillashgan  bo’lishi lozim. 
   3.  Qarshilik  xarorat  o’zgarishi  bilan to’g’ri yoki ravon egri chiziqli keskin 
chetlanishlar va gisterezis xolatlarisiz o’zgarishi kerak.  
   4.  Solishtirma  elektr  qarshilik  deyarli katta bo’lishi kerak. Ma’lum xaroratlar 
intervalida yuqoridagi talablarga platina, mis, nikel, temir, volfram kabi metallar 
javob beradi. 
Qarshilik termometrining issiqlik sezgir elementi diametri 0,05...0,07 mm ga 
teng platina simdan (ТSP) yoki diametri 0,1mm ga  teng toza mis elektrolit simdan 
(ТSM) ishlanadi. Sanoat ishlab chiqaradigan platinali qarshilik termometrlari -200
 
0
S dan + 650
  0
S gacha bo’lgan xaroratlarni o’lchashga mo’ljallangan. Platina sim 
(5.5-rasm) chetlari tishli slyuda plastinaga induksiyasiz (biflar) o’raladi. Plastinaga 
o’ralgan platina sim, uning izolyatsiyasi va mexanikaviy mustaxkamligini 
ta’minlash uchun, ikki tarafidan slyuda qoplagichlar bilan berkitiladi. Uchala 
slyuda detal (platina va koplagichlar) kumush lenta bilan paket hosil qilgan. 
Misli qarshilik termometrlarini sanoatda -50
  0
S dan  + 180
  0
S  gacha 
xaroratlarni o’lchash uchun chiqariladi. Standart misli qarshilik termometrining 
emal simi bir necha qavat qilib silindr shaklidagi plastmassa sterjenga o’raladi. 
Sim  lak  bilan  qoplangan. 
 
2.15-rasm. Тermoqarshilikning sezgirlik elementi. 

---

 
48