Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

O‘zlashgan  qatlam  —  o‘zbek  tili  leksikasining  boshqa  tillardan  o‘zlashtirilgan 

leksemalardan iborat qismi. Masalan: maktab, oila (ar.), daraxt, gul (f-t.), axta, bahodir (mo‘g‘.), 

afandi (turk.), ravshan (sug‘d.), traktor, avtobus (r-b.) va b.lar. Bu qismda arab, tojik-fors va rus 

tillaridan o‘zlashtirilgan so‘zlar ko‘pchilikni tashkil qiladi. 

Arab  tilidan  o‘zlashtirilgan  so‘zlar.  Bunday  so‘zlarning  o‘zlashtirishi  VIII  asrdan 

boshlanib,  IX—X  asrlarda  ancha  faollashgan.  Arab  tilidan  so‘z  o‘zlashtirilishiga  olib  kelgan 

omillar  ichida  quyidagilar  muhirn  rol  o‘ynagan:  a)  arablar  istilosi;  b)  islom  dinining  keng 

tarqalishi; d) arab yozuvining qo‘llana boshlanganligi; e) madrasalarda arab tilining o‘qitilishi; 

turkiy-arab  ikki  tilliligining  (bilingvizmning)  tarkib  topganligi;  g)  olim-u  fuzalolarning 

arab tilida ijod qilganligi va b.lar. 

Hozirgi  o‘zbek  tili  leksikasida  arab  tilidan  o‘zlashtirilgan  leksemalarning  ko‘pchiligi  ot, 

sifat va ravish turkumlariga mansubdir: otlar — adabiyot, axborot, avlod, ayol, maktab, maorif 

ma’naviyat, odam, haqiqat, intizom va b.lar; sifatlar — adabiy,  aziz, azim, ayyor, aqliy, badiiy 

va  b.lar;  ravishlar  — avval, ba’zan kabi.  Bulardan  tashqari,  bog‘lovchilar  (balki, ammo, lekin, 

va, vaholonki), undovlar  (ajabo, barakalla, salom, xayr),  modal  so‘zlar  (albatta, ehtimol, 

avvalo), yuklamalar (faqat), ko‘makchilar (binoan) ham o‘zlashtirilgan. 

Arab  tilidan  so‘z  o‘zlashtirilishi  o‘tmishda  faol  bo‘lgan,  hozir  esa  bu  jarayon  deyarli 

to‘xtagan.  

---

48

 

 

Arab  tilidan  o‘zlashtirilgan  so‘zlarga  misol:  matbaa, mutolaa, saodat, oila, doir,  e’lon, 

me’mor, ta’lim, e’tibor, san’at,adabiyot, san’at, tabiiy,ilm, muallim, olim, ftkr, tafakkur.