Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

Topshiriq: Tasviriy san’atga oid atamalar ro‘yxatini tuzing va tarjima qiling.  

 

Undalmalar 

So‘zlovchining nutqi qaratilgan shaxs yoki predmet undalma deyiladi. Undalma gap bilan 

grammatik jihatdan bog‘lanmaydi, vergul bilan ajratiladi: Yurak, sensan mening sozim. Bolalar, 

qoidaga rioya qiling. 

Undalma bosh kelishik shaklidagi ot yoki otlashgan so‘zlar bilan ifodalanadi. Bu jihatdan 

egaga  o‘hshaydi.  Lekin  ega  kesim  bilan  bog‘lanadi.  Undalma  esa  kesim,  yoki  gapdagi  biror 

bo‘lak bilan bog‘lanmaydi.  Qiyos qiling: Daraxtlar meni tingladilar. Daraxtlar, meni tinglang. 

Undalmali  gaplarning  kesimi  ko‘pincha  birinchi  va  ikkinchi  shaxsda  bo‘ladi:  Bugun 

menga bir qarashib yubormaysanmi, Otabek? Seni kutamiz,Temur. 

Undalmalarning gapdagi o‘rni erkin bo‘lib, gap boshida ham, o‘rtasida ham, oxirida ham 

qo‘llanishi mumkin. M:  Nega so‘zga chiqmading, Hasanboy?– 

Tuzilishiga  ko‘ra  undalmalar  yig‘iq  va  yoyiq  bo‘ladi.  Bitta  so‘z  bilan  ifodalangan 

undalma  yig‘iq  undalma  bo‘ladi:  Yo‘q,  singlim,  bilgani  yaxshi.  Aniqlovchi  yoki  izohlovchilar 

bilan  kengayib  kelgan  undalma  yoyiq  undalma  sanaladi:  O‘g‘lim O‘rmonjon, bola bechorani 

cho‘chitmagin. Saxiy quyosh, bizdan nuringni ayama! 

Undash ma’nosini kuchaytirish uchun ba’zan undalma takror holda qo‘llanishi mumkin: 

Bolam, jon bolam, o‘zingni ehtiyot qil. 

Undash  ma’nosini  ko‘chaytirish  maqsadida  yana  ular  oldidan  undovlar  ham  qo‘llanishi 

mumkin: Hoy bola, menga qara!  

Undalma,  odatda  gapdan  vergul  bilan  ajratiladi.  Lekin  u  alohida  ohang  bilan  ajratilib 

aytilsa,  undalmadan  keyin  undov  belgisi  qo‘yiladi:  Zafar! Oyimlar keldilar.

---

253