Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

Tamaki chеkish va uning zarari haqida. Chеkuvchilik chеkuvchi uchun ham, atrofdagi 

chеkmovchilar  uchun  ham  katta  zarar  kеltiradi.  Chеkish  bilan  juda  ko‘p  kasalliklar  uzviy 

boglangan  bo‘lib,  insonlarni  barvaxt  va  tasodifan  o‘limga  olib  kеladigan,  ularning  umrini  

o‘rtacha  8-15  yilga  qisqartirishga  sababchi  bo‘ladigan  omildir.  O‘pka  raki  kasalligi  qariyb 

90% qollarda chеkish bilan bog‘langan. 

 

O‘zbekiston  Respublikasi  prezidentining  «O‘zbekiston  bolalar  sport  jamg‘armasini 

tuzish to‘g‘risida»gi farmoni (24 oktyabr 2002 y.) va shu asosda hukumat qarori sportni keng 

rivojlantirish  hamda  bu  bilan  yoshlarning  jismoniy  barkamolligini  ta’minlash,  yurtimizning 

sportdagi shuhratini jahonga keng yoyish kabi eng muhim tadbirlarni amalga oshirishga asos 

bo‘la oladi.  

 

Vazifa:  Gazeta yoki jurnaldan ijtimoiy-siyosiy mavzudagi matnni o‘qing, uning til va 

uslubiy xususiyatlarini izohlang. 

OLMOSH 

          Ot, sifat, son va boshqa so‘zlar o‘rnida qo‘llanib, ularga ishora qiluvchi   so‘zlar olmosh 

hisoblanadi. 

Olmoshlar qaysi so‘z o‘rnida qo‘llansa, o‘sha so‘zning so‘rog‘iga javob bo‘ladi, 

Men,  sen  kishilik  olmoshlariga  qaratqich  va  tushum  kelishigi  qo‘shimchalari  hamda  -niki 

qo‘shimchasi qo‘shilsa, bir n undoshi tushib qoladi: Men+ning-mening, sen+niki-seniki. 

U, bu, shu, o‘sha olmoshlariga jo‘nalish, o‘rin-payt, chiqish kelishigi qo‘shimchalari hamda -

ga, -dek, -day qo‘shimchalari qo‘shilsa, n undoshi orttiriladi: unga, shunda, bunda, shunday. 

Boshqa so‘zlar, shuningdek, so‘z birikmasi va gap o‘rnida almashinib qo‘llaniluvchi, ularga 

ishora  qiluvchi  yoki  so‘roq  bildiruvchi  so‘zlar  olmosh  hisoblanadi.  Masalan,  Kitobni  ko‘p 

o‘qisangiz, undan ko‘p hikmat topasiz. Istagim shuki, doimo tinchlik bo‘lsin. 

Birinchi gapda undan olmoshi kitob so‘zi (ot) o‘rnida, ikkinchi gapda shuki olmoshi doimo 

tinchlik bo 'Isin gapi o‘rnida qo‘llanilgan. 

---

134 

 

Olmoshlarning  aniq  atash  ma’nosi  bo‘lmaydi.  lining  qaysi  ma’noda  kelayotganligi  matnda 

qaysi so‘z yoki gap o‘rnida almashinib kelishiga qarab belgilanadi. 

Men, sen, u, biz, siz, ular, bu, shu, o‘sha, hamma, o‘z, kim?, nima?, qachon?, qanday?, 

qancha?, qayer? kabi  so‘zlar  olmoshlar  bo‘lib,  ularning  aniq  lug‘aviy  ma’nosi  yo‘q. 

Olmoshlar  matndan  anglashilib  turgan  so‘zlarga,  so‘z  birikmalariga  yoki  fikrlarga, 

shuningdek,  so‘zlovchi  yoki  tinglovchiga  ishora  qiladi,  ularni  almashtiradi.  Olmoshning 

ma’nosi faqat matndagina oydinlashadi. Shunga ko‘ra olmoshlar quyidagi turlarga bo‘linadi: 

1)  kishilik  olmoshlari;  2)  o'zlik  olmoshi;  3)  ko  'rsatish  olmoshlari;  4)  so'roq  olmoshlari;  5) 

belgilash olmoshlari; 6) bo 'lishsizlik olmoshlari; 7) gumon olmoshlari. 

Olmoshlar  nutqimizni  o‘rinsiz  takrorlardan  tozalashning,  fikrni  ixcham  bayon  qilishning 

muhim vositasidir.