Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

GRAMMATIKA:    PUBLITSISTIK USLUB VA UNING XUSUSIYATLARI. 

OLMOSH –SO‘Z TURKUMI. 

 

Ommabop nutq uslubi, uning xususiyatlari. 

 

Ommabop  uslub  keng  ma’noda  ijtimoiy-siyosiy  hayot 

masalalarini yoritadigan barcha turdagi asarlarni o‘z ichiga oladi. Bu 

uslub ham o‘zining yozma va og‘zaki ko‘rinishlariga ega. Hayotning 

muhim ijtimoiy-siyosiy masalalariga bag‘ishlangan bosh maqolalar, 

felyeton,  murojaatnomalar,  chaqiriqlar,  deklaratsiyalar  uslubning 

yozma turidagi asarlaridir. 

 

Ommabop  uslubning  yozma  va  og‘zaki  ko‘rinishlari  o‘ziga  xos 

xususiyatlariga  ega  bo‘lsada,  ular    publitsistik  uslubning  umumiy  talablariga  bo‘ysunadi. 

Chunonchi, bu uslubning ikkala turida ham siyosiy faollik, hozirjavoblik, o‘tkir va ta’sirchan 

notiqlik, mantiqiy salobat, tashviqot va targ‘ibot kabi xususiyatlar mavjud bo‘ladi. 

Ommabop  uslub  ma’lum  ma’noda  oraliq  uslub  sanaladi.  Bu  uslubda  shakllangan 

matnlar  obrazliligi,  ta’sirchanligi,  tasviriy  vositalarning  mahsuldor  qo‘llanilishi  bilan  badiiy 

uslubga yaqinlashsa, dialektizmlar, istorizmlar, argo va jargonlar qo‘llanilmasligi bilan undan 

uzoqlashadi.  Ifodaning  aniqligi  va  publisistik  janrlarga  xoslangan  hamda  ijtimoiy-siyosiy 

terminologiyaning  qo‘llanilishi  bilan  ilmiy  uslubga  o‘xshaydi.  Ayni  paytda,  ifodadagi 

qisqalik, lo‘ndalik, ixchamlik, yorqinlik kabi xislatlar ham uni ilmiy uslub bilan yonma-yon 

qo‘yadi. 

Radio  va  televideniedagi  ayrim  chiqishlar  bu  uslubdagi  matnda  so‘zlashuv  uslubi 

elementlari ham ba’zan aralashib ketishi mumkinligini ko‘rsatadi. 

---

132 

 

Ma’lumki,  publisistika  badiiy,  siyosiy,  ilmiy  jabhalarni  qamrab  oluvchi  yirik  soha 

hisoblanib, ommaviy axborot vositalari sanaladigan radio va televidenieda, gazeta va jurnallar 

sahifalarida aks etadigan yangilik, xabar, reportaj, tahlilnoma,   bosh maqola, maqola, ocherk, 

feleton,  pamflet,  e’lon,  reklama  singari  qator  janrlarni  qamrab  oladi.  Ana  shu  qamrov 

doirasining  kengligi  o‘z  navbatida  til  birliklarining  har  bir  janrda  alohida  tarzda 

me’yorlashuvini  taqozo  etadi.  Bu  o‘rinda  esa  me’yorlashishning  umumiy  jihatlari  xususida 

so‘z yuritish imkoniyati mavjud. 

Shu  o‘rinda  mazkur  uslubda  so‘z  yasalish  imkoniyatining boshqa vazifaviy  uslublarga 

nisbatan mahsuldor ekanligini ta’kidlash o‘rinli bo‘ladi. 

Publitsistik  uslubning  xarakterli  belgilaridan  biri  nutqning  ko‘pincha  I  shaxs  nomidan 

ifodalanishidir. 

Publitsistik  uslub  morfologik  va  sintaktik  xususiyatlari  bilan  ham  boshqa  uslublardan 

ajralib turadi. Morfologik uslublardan biri so‘z yasalishida ko‘zga tashlanadi. Bunda boshqa 

tildan  qabul  qilingan  so‘zlar  tarkibi  o‘zbek  tilidagi  qo‘shimchalar  bilan  almashtiriladi: 

sportchi, dildosh, paxtashunos; - lik qo‘shimchasi bilan so‘z yasash ham anchagina: ilg‘orlik, 

omilkorlik, hamkorlik, faollik, bunyodkorlik, ishchanlik, unumdorlik. 

Publitsistik uslubning sintaktik xususiyatlari: 

1. So‘roq gaplar ko‘p ishlatiladi; 

2. Uyushiq bo‘lakli gaplar keng qo‘llaniladi; 

3. Undov gaplar ko‘p ishlatiladi; 

4. Kirish bo‘lakli, kirish qurilmali gaplar keng qo‘llaniladi; 

5. Shaxsi umumlashgan gaplar ko‘p ishlatiladi.