Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"

 

Molekulalar 

Olamdagi barcha narsalar mayda zarralar – atomlardan, 

aniqrogi  atomlar  guruhidan  tashkil  topgan.  Bunday  atomlar 

guruhi molekulalar deb ataladi. 

 Har  bir  moddaning  o‘z  molekulalari  bo‘ladi.  Bu 

molekulalardan ba’zilari juda oddiy tuzilgan. Masalan, kislorod 

molekulasi  ikkita  kislorod  atomidan,  vodorod  molekulasi  esa 

ikkita  vodorod  atomidan  tashkil  topgan.  Bular  oddiy 

moddalardir. 

Uglerod  va  vodorod  atomlaridan  tashkil  topgan 

molekulalar  ayniqsa  qiziq  xossalarga  ega.  Ularning  soni  juda 

ko‘p bo‘lib, hozirga qadar 3 milliongacha boradi, olimlar esa ko‘plab yangi bunday birikmalarni 

uzluksiz kashf etmoqdalar va sun’iy ravishda yaratmoqdalar. 

Juda  murakkab  molekulalar  ham  mavjud.  Oqsil,  kauchuk,  yog‘och  va  ko‘pgina  sintetik 

materiallarning molekulalari bir necha yuz, hatto mingga yaqin atomlardan tuzilgan. 

Moddalarning  xossalari  birinchi  navbatda  ulardagi  molekulalarning  xossasiga  bog‘liq. 

Agar  molekulalar  bir-biri  bilan  o‘zaro  bog‘langan  bo‘lsa,  bu  molekulalardan  tashkil  topgan 

modda  gazsimon  bo‘ladi.  Bunga  suv  bug‘ini  misol  qilib  ko‘rsatish  mumkin.  Suv  bug‘ida 

molekulalar  tez  va  erkin  harakatlanadi,  faqat  gohi-gohida  bir-biri  bilan  to‘qnashib  qolishi 

mumkin.  Agar  suv  bug‘i  sovutilsa,  suvning  molekulalari  sekin  harakatlanib,  bir-biri  bilan 

qo‘shila boshlaydi va bug‘ suyuqlikka aylanadi. Suyuq moddalardagi molekulalar bir-biri bilan 

ancha zich bug‘langan, lekin ular hali nisbatan erkin harakatlana oladigan bo‘ladi. Agar suvni 0 

darajagacha  sovutilsa,  u  muzlaydi  va  qattiq  kristall  modda  –  muz  hosil  bo‘ladi;  muzda  suv 

molekulalari joyidan deyarli qo‘zg‘almagani holda tebranishi mumkin, xolos. 

Molekulalarda  ko‘pgina  o‘zgarishlar  sodir  bo‘lishi  mumkin.  Bu  o‘zgarishlar  kimyoviy 

reaksiyalar  deb  ataladi.  Kimyoviy  reaksiyalar  yordamida  yangi  moddalar  va  materiallar  hosil 

qilish mumkin. 

Topshiriq:  

1.  Matnni  o‘qing.  Matndagi  kimyo  sohasiga  oid  atamalarni 

izohlang.  

2. Atamalar tizimini  davom ettiring. Atamalarga izoh bering.   

 zarra,  atom,  atomlar  guruhi,  kislorod,  vodorod,  uglerod,  oqsil, 

kauchuk, kimyoviy reaksiyalar….  

 

Vazifa: O‘z tanlagan sohangizga oid terminlarni faol qo‘llagan 

holda matn tuzing.