1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
 
 
10 
асосланган иқтисодиёт сароб эканлигини кўрсатди. Шундай бўлиши муқаррар 
эди. Сабаби, хусусий мулкчиликка барҳам бериб, ижтимоий, яъни давлат мулки 
монополиясини ўрнатилиши бозор муносабатиларини чеклаш, монополизмни 
вужудга келтириш ва бозор иқтисодиётининг ҳаракатга келтирувчи асосий куч 
бўлган рақобатни йўқолишига олиб келади. 
Бозор иқтисодиётида юқори даражада бажарилган ишни рағбат-
лантириш меҳнат бозоридаги рақобат орқали ҳал этилади. Айнан меҳнат 
бозоридаги рақобат меҳнатнинг юқори унумдорлиги ва иш сифатини 
таъминлайди. Ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги рақобат эса харажатларни 
пасайтириш, маҳсулот сифатини яхшилашга олиб келади. Нархларнинг 
эркинлиги эса зарур товар ва хизматлар мўл кўллигини таъминлайди. 
Маъмурий буйруқбозликка асосланган хўжалик юритишда иш ҳақи
марказлашмаган тарзда ставкалар асосида режа бўйича белгиланган. 
Иқтисодий рағбатлантиришдан кўра меҳнатга мажбур қилиш кўпроқ 
рол ўйнаган. Корхоналарда маблағларни муқобил ишлатишнинг иложи йўқ, 
чунки бутун фаолият режадан чиқмаслиги керак эди. Зарар келтирадиган 
корхо-наларнинг банкрот бўлиш хавфи йўқлиги уларнинг самарали ишлаш 
заруратини йўққа чиқаради. Зарар келтирадиган корхоналар дотация олар, 
фойда келтирадиганлар маблағи бюджетга тортилар эди. Фойданинг рағбат-
лантирувчи роли йўққа чиқарилди. Асосий эътибор директив режа топши-
риқларини бажаришга қаратилди. Ҳар бир корхоналарнинг иш фаолиятига 
режани бажаришига қараб баҳо берилди. 
Белгиланган нархларнинг қатъийлиги ҳам самарасиз харажатлар 
кўпайишига олиб келди. Иккинчи томондан, тақчилликнинг асосий сабаб-
ларидан бирига айланди. 
Бозор иқтисодиёти эса демократияга асосланган. Иқтисодий демокра-
тиянинг асоси – бозор. У иқтисодиётдан тортиб жамият ҳаётининг сиёсий, 
ҳуқуқий-маънавий томонларигача демократлашувига олиб келди. 
Бозор муносабатлари тизимида шундай рағбатлантирувчи куч 
жойланганки, у муттасил иқтисодий ўсиш ва социал ривожланишни 

---