O„zbekiston repsublikasi oliy va o„rta mahsus ta‟lim vazirligi

2.2.1.-jadval 

“Qarshi  yog„-ekstraksiya”  ochiq  hissadorlik  jamiyatining  2013-2014  xo‟jalik  yillaridagi  asosiy  moliyaviy 

ko‟rsatkichlari

2

.(ming so‗m)   

t/r  Ko‟rsatkichlar 

2013yil 

2014yil 

2014yilni 

2013yilganisbatan

farqi 

2014yilni 

2013yilganisbati 

1.   Mahsulot sotishdan tushgan sof tushum 

40625011 

37327134 

-3297877 

91,90% 

2. 

Mahsulot tannarxi 

31866298 

31269677 

-596621 

98,13 

3. 

Mahsulot sotishdan yalpi foyda 

8 758 713 

6 057 457 

-2701256 

69,16 

4. 

Davr xarajatlari 

5 222 711 

4 838 733 

-383978 

92,65 

5. 

Sotish xarajatlari 

445667 

541154 

95487 

121,43 

6. 

Ma‟muriy xarajatlari 

726095 

942399 

216304 

129,79 

7 

Boshqa operatsion xarajatlar 

4050949 

3355180 

-695769 

82,82 

8. 

Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari 

130849 

82429 

-48420 

63,00 

9 

Asosiyfaoliyatningfoydasi 

3 666 851 

1 301 153 

-2365698 

35,48 

10.  Moliyaviy faoliyatdan daromad 

16 527 

17 796 

1269 

107,68 

11.  Moliyaviy faoliyat boyicha xarajatlar 

1 087 081 

1 110 467 

23386 

102,15 

12. 

Daromad solig‟i tulaguncha foyda 

2 596 297 

208 482 

-2387815 

8,03 

13. 

Daromad solig‟i 

397 591 

87 156 

-310435 

21,92 

14.  Daromaddan boshqa soliq va yig‟imlar 

174574 

8282 

-166292 

4,74 

15.  Sof foyda 

2 024 132 

113 044 

-1911088 

5,6% 

                                                 

2

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

2.2.2.-jadval 

“Qarshiyog„-ekstraksiya”ochiqhissadorlik  jamiyatining  2014-2015  xo‟jalik  yillaridagi  asosiy  moliyaviy 

ko‟rsatkichlari

3

.(ming so‗m)  

t/r  Ko‟rsatkichlar 

2014yil 

2015yil 

2015yilni 

2014yilga 

nisbatanfarqi 

2015yilni 

2014yilga 

nisbati 

1.   Mahsulot sotishdan tushgan sof tushum 

37327134 

37291269 

-35865 

99,90% 

2. 

Mahsulot tannarxi 

31269677 

30920613 

-349064 

98,88 

3. 

Mahsulot sotishdan yalpi foyda 

6 057 457 

6 370 656 

313199 

105,17 

4. 

Davr xarajatlari 

4 838 733 

6 611 311 

1772578 

136,63 

5. 

Sotish xarajatlari 

541 154 

542983 

1829 

100,34 

6. 

Ma‟muriy xarajatlari 

942399 

798579 

-143820 

84,74 

7. 

Boshqa operatsion xarajatlar 

3355180 

5 269 749 

1914569 

157,06 

8. 

Asosiy faoliyatning boshqa daromadlari 

82 429 

2 375 986 

2293557 

2882,46 

9. 

Asosiy faoliyatning foydasi 

1 301 153 

2 135 331 

834178 

164,11 

10.  Moliyaviy faoliyatdan daromad 

17 796 

26 670 

8874 

149,87 

11.  Moliyaviy faoliyat boyicha xarajatlar 

1 110 467 

934 156 

-176311 

84,12 

12.  Daromad solig‟i tulaguncha foyda 

208 482 

1 227 845 

1019363 

588,95 

13. 

Daromad solig‟i 

87 156 

113 141 

25985 

129,81 

14.  Daromaddan boshqa soliq va yig‟imlar 

8 282 

88 996 

80714 

1074,57 

15.  Sof foyda 

113 044 

1 025 708 

912664 

907,4% 

                                                 

3

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

2.2.1.-diagramma 

“Qarshiyog„-ekstraksiya”ochiqhissadorlik  jamiyatining  2013-2015  xo‟jalik  yillaridagi  jami  daromadlari 

dinamikasi

4

. (ming so‗m) 

 

 

 

 

 

                                                 

4

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

2.2.2.-diagramma 

“Qarshiyog„-ekstraksiya”ochiqhissadorlik jamiyatining 2013-2015 xo‟jalik yillaridagi jami xarajatlari dinamikasi

5

. 

(ming so‗m) 

 

 

                                                 

5

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

2.2.3.-jadval. 

Qarshi yog„-ekstraksiya” ochiq hissadorlik jamiyatining 2013-2015 yillardagi aktiv mablag„lari tahlili

6

. (ming so‗m) 

 

t/r 

Ko„rsatkichlar 

2013 

2014yil 

2015yil 

2014yilning 

2013yilga nisbatan 

farqi 

2015yilning 

2014yilga 

nisbatan farqi 

 

I.Uzoq muddatli aktivlar 

 

 

 

 

 

1. 

Asosiy vositalarning qoldiq 

qiymati 

7 607 361 

 

8 342 840 

 

10 998 034 

 

735 479 

2 655 194 

2. 

Uzoq muddatli investitsiyalar 

852 958 

 

271 341 

 

276 341 

 

-581 617 

5 000 

3. 

O‗rnatiladigan asbob-uskunalar 

148 776 

 

212 680 

 

126 972 

 

63 904 

-85 708 

4. 

Kapital quyilmalar 

204 636 

 

1 370 632 

 

30 930 

 

1 165 996 

-1 339 702 

5. 

I bo‗lim bo‗yicha jami 

8 813 731 

 

10 197 493 

 

11 432 277 

 

1 383 762 

1 234 784 

 

II.Joriy aktivlar 

 

 

 

 

 

7. 

Tovar moddiy zahiralari 

4 843 758 

 

6 357 881 

 

4 955 982 

 

1 514 123 

-1 401 899 

8. 

Kelgusi davr xarajatlari 

113 600 

 

476 542 

 

70 475 

 

362 942 

-406 067 

9. 

Kechiktirilgan xarajatlar 

- 

85 677 

 

- 

 

 

10. 

Debitorlar 

2 450 266 

 

3 645 092 

 

4 426 319 

 

1 194 826 

781 227 

11. 

Pul mablag‗lari 

1 665 814 

729 

93 705 

-1 665 085 

92 976 

                                                 

6

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

 

 

 

12. 

Qisqa muddatli investitsiyalar 

26283 

 

26283 

26283 

 

 

 

13. 

II bo‗lim bo‗yicha jami 

9 099 721 

 

10 592 204 

 

9 572 764 

 

1 492 483 

-1 019 440 

14. 

Balans aktiv bo‗yicha jami 

17 913 452 

 

20 789 697 

 

21 005 041 

 

2 876 245 

215 344 

2.2.4.-jadval. 

Qarshiyog„-ekstraksiya” ochiq hissadorlik jamiyatining 2013-2015yillardagipassivmablag„laritahlili

7

. (ming so‗m) 

t/r  Ko„rsatkichlar 

2013yil 

2014yil 

2015yil 

2014yilning 

2013yilga  nisbatan 

farqi 

2015yilning 

2014yilga  nisbatan 

farqi 

I. O‗zmablag‗larimanbalari 

1. 

Ustav kapitali 

1 118 304  

1 118 304 

4 193 640  

0 

3 075 336 

2. 

Qo‗shilgan kapital 

306 642 

306 642  

306 642  

0 

0 

3. 

Rezerv kapital 

2 493 106 

2 897 958 

3 211 897  

404 852 

313 939 

4. 

Taqsimlanmagan foyd 

2 024 132 

113 044 

1 140 968 

-1 911 088 

1 027 924 

5. 

Maqsadli tushumlar 

2 140 829 

3 077 552 

- 

936 723 

 

 

I bo‗lim bo‗yicha jami 

8 083 013 

7 513 500 

8 853 147 

-569 513 

1 339 647 

I I. Majburiyatlar 

1. 

Uzoq muddatli majburiyatlar

 

338 950  

       4 837 450 

 

       1 571 658 

 

4 498 500 

-3 265 792 

2. 

Joriy majburiyatlar 

       9 491 489   

 

       8 438 747   

 

     10 580 236   

 

-1 052 742 

2 141 489 

 

I Ibo‗lim bo‗yicha jami 

9 830 439    

 

     13 276 197    

 

     12 151 894    

 

3 445 758 

-1 124 303 

                                                 

7

 Korxona hisobotlari asosida tuzildi 

---

 

Balans passivi bo‗yicha jami 

17 913 452  

 

20 789 697  

 

21 005 041  

 

2 876 245 

215 344 

 

---

3-Bob.  ISHLAB  CHIQARISHNI  OPERATIV  BOSHQARISHNING 

IJTIMOIY VA IQTISODIY SAMARADORLIGI 

3.1. 

KORXONA 

ISHLAB 

CHIQARISH 

FAOLIYATINI 

SAMARADORLIGINI BAHOLASH  

Ishlab  chiqarish  samaradorligi  har  bir  korxona  faoliyatining  eng  asosiy 

vazifasi  hisoblanadi.  U  xo‗jalik  yuritishning  sifat  va  miqdor  ko‗rsatkichlarini, 

shuningdek,  buyumlashgan  va  jonli  mehnat  xarajatlari  hamda  olingan  natijalar 

o‗rtasidagi  munosabatni  ifodalaydi.  Afsuski,  bozor  sharoitlarida  ―samaradorlik‖ 

tushunchasi, 

garchi, 

daromad 

olish, 

xarajatlarni 

kamaytirish, 

mehnat 

samaradorligining  o‗sishi,  fond  qaytimi,  rentabellik  va  hokazolar  samaradorlik 

tabiatiga  mos  kelib,  bozor  iqtisodiyoti  talablariga  zid  kelmasa-da,  baho,  foyda, 

daromad,  xarajat  kabi  tushunchalarga  qaraganda  kam  qo‗llanilmoqda.  Samarali 

ishlash degani o‗z mohiyatiga ko‗ra, mo‗ljallangan (rejalashtirilgan) foydani olish, 

noishlab  chiqarish  xarajatlari  va  yo‗qotishlarni  kamaytirish,  ishlab  chiqarish 

quvvatlari  va  ishchi  kuchidan  yaxshiroq  foydalanish,  mehnat  samaradorligini 

oshirish,  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotning  sifatini  yaxshilashni  anglatadi. 

―Samara‖, 

―samaradorlik‖, 

―ijtimoiy-iqtisodiy 

samaradorlik‖ 

kabi 

tushunchalarning  orasidagi  farqni  anglab  olish  zarur.  ―Samara  –  ishlab 

chiqarilayotgan  mahsulot  (ish,  xizmat),  foyda  va  daromad  hajmini  oshirish, 

mahsulot  tannarxini  kamaytirish,  sifatsiz  mahsulot  ishlab  chiqarishni  kamaytirish 

yoki  umuman,  yo‗q  qilish  bilan  bog‗liq  bo‗lgan  korxona  faoliyatining  ijobiy 

natijalaridir. Bu yutuqlar natural shaklda ishlab chiqarish samarasini, pul shaklida 

esa  iqtisodiy  samarani  tavsiflaydi.  Samaradorlik,  avvalo,  korxona  faoliyatining 

sifat  jihatlarini  tavsiflovchi  tushunchadir.  U  ―samara‖  toifasidan  kelib  chiqadi 

hamda  unga qaraganda  murakkab  va  majmua  tavsifiga  ega‖

8

. Samaradorlik  chora 

sifatida  ko‗plab texnik,  iqtisodiy,  loyiha  va  xo‗jalik  qarorlarini  avvaldan belgilab 

beradi.  Korxona  o‗zining  xo‗jalik,  ilmiy-texnik  va  investitsion  siyosatini 

belgilashda  samaradorlikdan  kelib  chiqadi.  Iqtisodiy  samaradorlik samaradorlikka 

qaraganda  bir  muncha  tor  ma‘noni  anglatadi.  U  qabul  qilinayotgan  qarorlarning 

xo‗jalik  yuritishda  maqsadga  muvofiqligini  tavsiflaydi  hamda  barcha  hollarda 

samaraning  unga  erishish  uchun  ketgan  xarajatlar(ishlab  chiqarish  resurslari)ga 

nisbati sifatida aniqlanadi. Xarajatlar qanchalik kam bo‗lsa (mahsulot sifatiga ta‘sir 

qilmagan  holda),  samara  shunchalik  ortadi,  demak,  iqtisodiy  samaradorlik  ham 

ortadi.  Ijtimoiy-iqtisodiy  samaradorlik  ishlab  chiqarish  samaradorligini  mehnat 

sharoitlarini,  uning  ijodkorlik  mazmunini  boyitish,  aqliy  va  jismoniy  mehnat 

o‗rtasidagi  farqni  yo‗qotishni  inobatga  olgan  holda  tavsiflaydi.  Ijtimoiy-iqtisodiy 

samaradorlik  bir  vaqtning  o‗zida,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  kuchaytirish, 

korxonaning  muvaffaqiyatli  faoliyat  yuritishi,  shaxsning  har  tomonlama 

rivojlanishi  va  uning  barcha  qobiliyatlaridan  foydalanishning  sabab  va  natijasi 

hisoblanadi. Bevosita  ijtimoiy  samara, xodimlarning  bilim  va  malakasi, tajriba  va 

madaniyatining  o‗sishi,  aholi  sog‗lig‗ining  yaxshilanishi  va  umr  ko‗rishining 

uzayishida aks ettiriladi. 

                                                 

8

 A.R. Bakiyev, S.N. Xashimova, I.A. Bakiyeva-―Ishlab chiqarishni tashkil qilish va iqtisodiyot‖ Тoshkent 

«IQTISOD-MOLIYA» 2010 

---

Ishlab  chiqarish  samaradorligi  ijtimoiy  samaradorlikka  nisbatan  birlamchi 

hisoblanadi:  iqtisodiy  yutuqlar  korxonaning  ijtimoiy  muammolarini  hal  qilishga 

yordamlashadi.  Masalan,  foydaning  o‗sishi,  jamg‗armalarning  ortishi  korxonaga 

ijtimoiy vazifalar doirasini kengaytirish va ularni hal qilish imkonini beradi. Biroq 

samaradorlik  va  uning  asosiy  ko‗rsatkichi  —  foyda  (daromad)  o‗z-o‗zidan, 

avtomatik  ravishda  yuzaga  kelmaydi.  Turli  korxonalarda  samaradorlikka  erishish 

uchun mavjud ishlab chiqarish quvvatlari va boshqa xususiyatlardan kelib chiqqan 

holda,  turli  vosita  va  yo‗llardan  foydalaniladi.  Bunda  vaqt  omili,  ya‘ni 

samaradorlikka  qisqa  yoki  uzoq  muddatlarda  erishishni  mo‗ljallash,  asosiy 

rollardan  birini  o‗ynaydi.  Masalan,  korxona  olayotgan  foydasini  qisqa  vaqt 

mobaynida  mahsulot  sifatini  yaxshilashni  mablag‗  bilan  ta‘minlash,  ishlab 

chiqarishni  qayta  qurollantirish  va  modernizasiya  qilish,  xodimlar  malakasini 

oshirishga  ajratilayotgan  mablag‗larni  kamaytirish  yo‗li  bilan  ko‗paytirishi 

mumkin.  Uzoq  muddatli  rejalarda  esa  bu,  foydaning  kamayishiga  va  hattoki 

korxonaning  bozordagi  o‗rnini  yo‗qotishi  natijasida  bankrotga  uchrashiga  olib 

kelishi  mumkin.  Xorijiy  firma  va  korxonalar  o‗z  faoliyatlarida  samaradorlikka 

erishish  uchun  ishlab  chiqarish  texnika  va  texnologiyalariga  e‘tiborni 

kuchaytirishdan tashqari, mahsulot sifatini oshirish va uni reklama qilishga alohida 

e‘tibor  qaratmoqdalar.  Masalan,  Yaponiyaning  ―Omron‖  firmasi  o‗ziga 

―Barchaning yaxshi hayoti, yaxshi dunyo uchun‖ degan iborani shior qilib olgan. 

Amerikaning ―Katerpiller‖ kompaniyasining shiori ―Dunyoning har bir burchagida 

48  soat  xizmat  ko‗rsatish‖  bo‗lsa,  ―Ribok‖  firmasi  ―Yaxshi  bahodagi  narx‖ 

iborasini  shior  qilib  olgan.  Bunday  misollardan  yana  bir  nechtasini  keltirib  o‗tish 

mumkin. 

Yuqorida  aytilganlardan  kelib  chiqadiki,  samara  va  samaradorlik  qotib 

qolgan  kategoriyalar  qatoriga  kirmaydi  hamda  faqatgina  pul  ko‗rinishida 

o‗lchanmaydi. Samaradorlik va sifatli mehnat tufayli korxona birinchidan, o‗zining 

iqtisodiy  barqarorligi  va  bozordagi  raqobatchilikka  bardosh  berishini  ta‘minlaydi, 

ikkinchidan,  o‗z  imidjini 

yaxshilaydi  va  hamkorlar  bilan  aloqalarini 

mustahkamlaydi,  uchinchidan,  xodimlarning  iqtisodiy  va  ijtimoiy  ahvolini 

yaxshilaydi.  Demak,  ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirish  yo‗llarini  qidirish, 

xarajat  va  natijalarni  to‗g‗ri  solishtirish,  mulkchilik  shakli,  qaysi  tarmoqqa 

tegishliligi,  hududiy  joylashishi  va  faoliyat  turidan  qat‘inazar,  har  bir  korxona 

uchun muhim vazifa hisoblanadi.