Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalari ishlab chiqarish

 
15-mavzu.  Zal  tipidagi  xonalarning  reverberatsiya
 
vaqtini
 
hisoblash  va 
baholash. 
Reverberatsiya vaqti. Zal tipidagi xonalarning reverbatsiya vaqti. 
Qo’llaniladigan  ta`lim  texnologiyalari:  dialogik  yondoshuv,  muammoli  ta`lim, 
aqliy hujum, keys-stadi. 
Topshiriq va muhokama savollari 
1.reverberatsiya deganda nimani tushunasiz? 
2.Zal tipidagi reverberatsiya vaqti qanday hisoblanadi? 
 
Mustaqil yechish uchun masalalarga namunalar 
 
Tashqi xavoning nisbiy va absolyut namligi 
Atmosfera  xavosining  tarkibida  xamisha  suv  bug’i  xolatida  ma’lum  miqdorda 
namlik bo’lib, bu xavo namligi deyiladi. 
Absolyut  namlik  deb  bir  m
3
  xavodagi  gram  xisobidagi  namlikka  aytiladi. 
Absolyut namlik f xarfi bilan belgilanib g/m
3
 da o’lchanadi. 
Tashqi  to’siq  konstruktsiyalarning  namlik  xolatini  xisoblashda  suv  bug’ining 
partsial  bosimi  yoki  suv  bug’ining  elastikligi  ye  (mm.simob.ust.)  qo’llaniladi. 
Xavoning  bir  xil  xarorat  va  barometrik  bosimida,  absolyut  namlik  qancha  katta 

---

 
74 
bo’lsa,  suv  bug’ining  partsial  bosimi  xam  shuncha  katta  bo’ladi.  Demak,  suv 
bug’ining partsial bosimi, xavo namligini ko’rsatuvchi kattalikdir. Xavoning ma’lum 
xarorat  va  barometrik  bosimida,  suv  bug’ining  partsial  bosimi  yuqori  to’yinish 
chegarasiga  ega  bo’lib,  undan  katta  qiymatga  ega  emas.  Suv  bug’i  partsial 
bosimining  yuqori  chegara  qiymati,  to’yingan  suv  bug’ining  bosimi  yoki  suv 
bug’ining maksimal elastikligi deyilib Ye (mm.sm.ust.) xarfi bilan belgilanadi. 
Xavo xarorati qancha katta bo’lsa, suv bug’ining to’yingan bosimi shuncha katta 
bo’ladi.  Suv  bug’ining  to’yingan  bosimining  (elastikligi)  xaroratga  bog’liqligi 
ilovada keltirilgan. 
Xavoning absolyut namligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi. 
 
 
 
bu  yerda  t  -  xavoning  xarorati  °S;      ye  -  suv  bug’ining  xaqiqiy  elastikligi, 
mm.sm.ust. 
Ko’pincha issiqlik fizik xisoblarda xavoning nisbiy namligi qo’llaniladi. 
Xavoning  nisbiy  namligi  deb  xaqiqiy  suv  bug’ining  elastikligini  to’yingan  suv 
bug’ining  maksimal  elastikligi  nisbatiga  aytiladi  va  quyidagi  formula  yordamida 
aniqlanadi. 
 
Agar  xavoning  xarorati  ko’tarilsa,  uning  nisbiy  namligi  φ  pasayadi,  chunki 
xarorat ko’tarilishi bilan to’yingan suv bug’ining bosimi xam  ko’tariladi. Aksincha, 
xavoning xarorati pasaya borsa, suv bug’ining elastikligi  o’zgarmay, to’yingan suv 
bug’ining elastikligi kamayishi sababli xavoning namligi ko’tariladi. 
Ma’lum bir xaroratda to’yingan suv bug’ining elastikligi - Ye 
xaqiqiy  suv  bug’ining  elastikligi  -  ye  ga  tenglashadi  va  nisbiy  namlik 
  
bo’ladi,  ya’ni  xavo  suv  bug’iga  butunlay  to’yinadi.  Bu  xoldagi  xavoning  xarorati 
shudring nuqtasining xarorati deyiladi va 
 bilan belgilanadi. 
Agar  xavo  xaroratini  yanada  pasaytirib  shudring  nuqtasini  xaroratidan  xam 
kamaytirsak  suv  bug’ining  elastikligi  to’yingan  suv  bug’ining  elastikligi  kabi 
pasayib  ortiqcha  namlik  xosil  bo’ladi  va  ular  suyuq  suv  tomchilariga  aylanadi. 
Tabiatda  bu  xodisani  yoz  faslida  daryo  soxilida,  quyosh  botganda,  tuman  tushishi 
yoki  erta  tongda  maysalar  yaproqlarida  shudring  tomchilari  paydo  bo’lganda 
kuzatish mumkin. CHunki, qisqa vaqt davomida xavoning xarorati shudring nuqtasi 
xaroratiga  teng  yoki  past  bo’lib,  xavoning  namligi  100  %  bo’ladi.  Quyosh 
ko’tarilishi bilan xavoning xarorati xam ko’tarilib shudring suv tomchilari parlanib 
tuman  xam  tarqaydi.  Qish  faslida  tushgan  tuman  esa  xavo  xaroratining  pasayishi 
yoki ko’tarilishidan darak beradi. 
Konstruktsiyalarning  namlik  xolatini  xisoblashda  shudring  nuqtasi  xarorati  katta 
axamiyatga ega. 
Masalan:  Xarorati  18°  S  va  xavo  namligi  φ=  70  %  bo’lgan  xavoning  shudring 
nuqtasi xarorati topilsin? 

---

 
75 
1-ilovadan quyidagilarni olamiz: 
t  = 18°S,  E  = 15,48 mm.sm.ust.,  ust.,  ya’ni  φ= 70  % suv bug’ining elastikligini 
(1.2) formuladan topamiz. 
 
Ya’ni e = E= 10,84 mm.sm.ust. ga to’g’ri keladigan xarorat, shudring 
nuqtasining  xarorati  bo’ladi.  SHu  jadvaldan  E  =  10,84  mm.sm.ust.ga  to’g’ri 
keladigan xarorat 
 
Agar T = 20°S va 
 bo’ lsa, emm.sm.ust. 
bo’ladi. Jadvaldan 
= 9,27°S bo’ladi.