A. D. Kayumov gruntshunoslik

Gruntlardagi  gazlarning  holati.  Grunt  g„ovakligida  gazlar  erkin, 
adsorblashgan va harakatlanuvchan holatda bo„lishi mumkin. Ular grunt tarkibida 
g„ovaklikni  to„ldiruvchi  suvlarda,  mayda  siqilgan  havo  sharchasi  shaklida  yoki 
erigan  holatda  uchrashi  mumkin.  Gazlar  adsorblashgan  va  siqilgan  holatida 
gruntlarning ma‟lum xossalariga ta‟sir qiladi. 
Adsorblashgan  gazlar  grunt  zarrasining  yuzasida  molekulyar  kuchlar 
ta‟sirida  bo„ladi.  Quruq  gruntdagi  bu  kuchlar  natijasida  zarralar  yuzasida,  quyi 
qatlami bir necha o„n yoki yuz megapaskalli bosim ostida bo„lgan, yuqori qatlami 
grunt  zarralari  bilan kam  mustahkamlikda  bog„langan  (atmosfera  bosimiga  yaqin 
bo„lgan  bosimga  teng)  ko„p  molekulyar  gazli  plyonka  hosil  bo„ladi.  Gruntdagi 
adsorblashgan  gazning  miqdori  uning  mineral  tarkibiga,  gumusning  borligiga  va 
boshqa  organik  moddalarga,  gruntning  dispersligiga  va  gruntning  g„ovaklik 
qiymatiga  bog„liq  bo„ladi.  Odatda  sarg„ish-qizg„ish  tuproqlarda  adsorblashgan 
gazlarning miqdori 100 g gruntda 2 dan 7 sm
3 
gacha, qora tuproqlarda 8-15 gacha 

---

57
 
 
bo„ladi.  Gruntning  dispersligi  oshishi  bilan  unda  adsorblashgan  gazning  miqdori 
osha boradi. Mayda donali kvarsli qumlarda adsorblashgan gazning miqdori 100 g 
gruntda 1 sm
3 
dan kam bo„ladi, yani tuproqlarga nisbatan bir necha marotaba kam 
bo„ladi. 
Gruntlarning  namligi  oshganda  adsorblashgan  gazlar  suv  plyonkasi  bilan 
siqib  chiqariladi.  Adsorblashgan  gazlarning  eng  ko„p  miqdori  absolyut  quruq 
gruntlarda kuzatiladi; namlik 5-10% bo„lganda ularning miqdori nolga tenglashadi. 
Gruntlarning  bu  namligi  maksimal  gigroskopikka  mos  keladi  deb  taxmin  qilish 
mumkin,  yani  adsorblashgan  gazlar  gruntlarda  mustahkam  bog„langan  suvlar 
miqdori maksimal miqdorga teng bo„lganda yo„qoladi.  
Agar  namlanish  suvlarning  kapillyarlar  orqali  ko„tarilishi  natijasida  bo„lsa, 
ochiq g„ovakliklardan siqib chiqarilgan gazlar erkin holda atmosferaga chiqadi. Bu 
holda ular siqilgan gazlar deb ataladi, yoki agar bu yer qobig„ining yuza qismida 
yuz  bersa,  siqilgan  havo  deyiladi.  Siqilgan  gazlar  grunt  ichidagi  ancha  joyni 
egallashi  yoki  ingichka  mikroporalarda  uncha  ko„p  miqdorda  (1.15-rasm) 
bo„lmasligi mumkin.