A. D. Kayumov gruntshunoslik

 
3.34-rasm. Uch o‘qli siqilishda yoyilish jarayonida ko‘lli-muzli glinani 
mikrotuzilishini o‘zgarishi: a – dislokatsiyaning umumiy ko„rinishi; b – surilish 
hududidagi zarralarning yo„nalishini o„zgartirishi. 
 
Gruntlarning  dinamik  ta’sirdagi  holati.  Halq  xo„jaligida  gruntlarga 
bo„ladigan  dinamik  ta‟sir  bilan  doimo  to„qnash  kelinadi.  Bunga  yer 
qimirlashida, portlatishda, transport  harakatida, har  xil  muvozanatlanmagan 
mashina  va  mexanizmlarni  ishlashida,  dengiz  to„lqinini  urilishida,  shamol 
ta‟sirida  va  boshqalarda  yer  qobig„i  va  inshootlarning  tebranishini  misol 
qilib  keltirsa  bo„ladi.  Dinamik  ta‟sir  natijasida  gruntlarda  qaytadigan, 
shuningdek,  qaytmaydigan  hajmiy  deformatsiya  hosil  bo„lishi  va  natijada 
mustahkamlik  o„zgarishi  mumkin.  Bu  bino  va  inshootlarda  qo„shimcha 
cho„kish hosil qilib, ularni turg„unligini buzilishga olib keladi. Natijada bino 
va inshootlarda kutilmagan deformatsiya yoki ularni foydalanishda yaroqsiz 

---

158
 
 
holatga  kelish  hodisasi  bo„lishi  mumkin.  Shuning  uchun  bino  va  inshootlarni 
loyihalashda dinamik ta‟sirni hisobga olish muhim ahamiyatga ega.  
 
Jismlarning  tebranma  harakati  va  har  qanday  mexanik  qiymatlar  (bosim, 
deformatsiya,  tezlik,  tezlanish  va  boshqalar)  davriy  va  davriy  bo„lmagan 
tebranishni  (3.35-rasm)  keltirib  chiqaradi.  Gruntlarning  hajmini  va  mustahkam-
ligini  bashoratlash,  shuningdek,  inshootlar  konstruksiyasida  dinamik  inyersion 
yukni  hisoblash  uchun  amaldagi  dinamik  yukni  jadalligi  va  tavsifini  (tebranma 
harakatni  surilishi,  amplitudasi,  tezligi  va  tezlanishi)  hamda  gruntlarni  xossasini 
bilish kerak.