|
1.2. Миллий динларнинг шаклланиши ўзига хос томонлари.
Миллий динлар деб, одатда, бир миллатга мансуб халқлар эътиқод
қиладиган динлар тушунилади.
Миллий динлар элат-элат динлар деб юритилади. Чунки улар уруг қабила
динларидан фарқли равишда синфий жамият қарор топиши ва шакланиши
даврида вужудга келган ва ривожланган. Бинобарин улар аввало, элатнинг
сўнгра, миллатнинг шаклланишини ўзларида акс эттирган.
Миллий динларда тасаввур қилинган худолар миллий худолар
ҳисобланиб, ибодат – маросимлар асосан муайян элат ѐки миллатникигагина
мос тушар эди. Бинобарин, бу хилдаги қадимги динлар миллий давлат
характерида бўлиши билан бошқа дин ажралиб туради.
Миллий динларга ҳиндиузм, жайнизм, сикхизм, брахманизм, даосизм,
конфуцийлик, синтоизм ва яхудийлик (иудавийлик) каби динлар киради.
Энг қадимги миллий динлардан бири яхудийлик (иудавийлик) динидир.
Иуда – яхудий миллатининг энг қадимги қабилаларидан бирининг номидир.
Яхудийлик динининг юзага келиши ва шаклланиши ва эрамиздан аввалги XIII-
асрга Фаластин ерларини Исроил қабилалари томонидан босиб олиниши
даврига тўгри келади. Бу давлатнинг вужудга келишида Иуда қабиласи муҳим
роль ўйнаган. Мустақил яхудий давлати барпо бўлгандан сўнг ана шу
қабиланинг худоси Яхвега сигиниш жорий этилган. Саломон (Сулаймон
пайгамбар) подшолиги даврида, яъни эр.ав.X асрда хашаматли Яхве
ибодатхонаси қурилган.
65
Мил.ав.2 минг йиллик охирида
Фаластинда вужудга келган.
Жиддий ўзгаришларсиз қолган дин
Бошқа динларга кучли таъсири бор
Яҳудийлар эр.ав. минг йилликларда Мисрликлар, Оссурияликлар,
Вавилония, Эрон, Рим империяси каби мамлакатлар асрлиги ва зулми остида
ғоят аянчли ҳаѐт кечирганлар. Шу туфайли бундай азоб ва уқубатлардан,
қувгунликлардан қутилиш, яҳудийларни озод қилиш учун халоскорнинг
келиши (мессия) ҳақидаги гоя юзага келган. Бунга кура охирзамонда Яҳве
яҳудийлар орасидан бир халоскорни чиқаради ва у қуйидаги вазифаларни
бажаради:1. Дунѐни қайтадан ислоҳ қилган ҳолда қуриш: 2. Барча яҳудийларни
Синай тепалиги атрофида тўплаш: 3. Уларнинг, яъни яҳудийларнинг барча
душманларини жазолаш.
Янги эранинг 133 йилига келиб римликлар томонидан яҳудийлар
Фаластин ерларидан ҳайдаб чиқарилади.Шунинг учун яҳудийлар турли
мамлакатларга тарқалиб кетган.
Яҳудийлар қайси давлатга бориб яшаган бўлсалар, у ерларда ўзларининг
жамоаларини тузганлар. Имкони борича ўз динларини сақлаб қолиш мақсадида
тўпланиб турабиган жой- синагог (ибодат уйлари)ларни вужудга келтирдилар.
Яҳудийлик дини яккахудолик динидир. Унинг муқаддас китоблари
Таврот, Забур ва Талмуд ҳисобланади. Таврот қадимий яҳудий тилидаги ―Тора‖
сўзидан олинган бўлиб, қонун деган маънони билдиради. У эр.ав. 1586
йилларда Мусо алайхиссаломга нозил қилинган бўлиб, уни, ―Мусонинг беш
китоби‖ деб ҳам айтилади.
Мусо алайхиссалом Тур тогида худо Яҳве билан учрашда унга 10 та
насиҳат лавҳани туширган бўлиб, булар Яҳудийлик динининг асосини ташкил
этади.
1. Яҳведан бошқани илоҳ деб билмаслик:
2. Бут, санам ва расмларга сигинмаслик:
3. Бекордан бекорга худо номи билан қасам ичмаслик:
66
4. Шанба кунини ҳурмат қилиш ва уни худо учун багишлаш:
5. Ота-онани ҳурмат қилиш:
6. Ноҳақ одам ўлдирмаслик:
7. Зино қилмаслик:
8. Ўгирлик қилмаслик:
9. Ёлгон гувоҳлик бермаслик
10. Яқинларнинг нарсаларига кўз олайтирмаслик.
― Забур‖ Довуд алайҳиссаломга Худо томонидан нозил этилган бўлиб,
эрамиздан аввалги 1050- 900 йиллар орасида китобат қилинган. Забур диний-
мусиқавий шеърият бўлиб, у асосан Худога багишланган мадҳиялар, диний
алқов қҳшиқлар, дуолар, шукроналар, илтижолар, нолаю фигонлар, душманлар,
устидан шикоят ва бошқалардан иборат.
Яхудийликни яна бир муқаддас китоби, Талмуд Тавротга ѐзилган
шарҳлардан иборат, ―Талмуд‖ яҳудий тилдан олинган бўлиб, ўрганиш деган
маънони билдиради. У огзаки қонун деб ҳам юритилади. Талмуд Мишна
раввинлар (руҳонийлар) томонидан Тавротга ѐзилган шарқлар, Темара эса
Мишнага ѐзилган шарҳларни ўз ичига олади. Талмудда яҳудийларнинг гоявий,
диний, ҳуқуқий, аҳлоқий қонун-қоидалари, урф-одатлари, анъаналари, баѐн
қилинган.
Таврот ва Забур Библиянинг ―Қадимги аҳд‖ қисмига киради. Библия –
китоб, ўрам деган маъноларни билдиради. ―Қадимги аҳд‖ яҳудийларнинг худо
билан аҳдлашувини билдиради. Исо алайҳисаломга нозим бўлган Инжил
Библияга, ―Янги аҳд‖ бўлиб кирган. У христианларга тегишли.
Библиянинг ―Қадимги аҳд‖ қисми беш китобдан иборат бўлиб,
―Мусонинг беш китоби‖ деб ҳам аталади. 1- китоб ―Борлиқ‖ деб аталиб, унда
олам ва инсонларннг худо томонидан яратилганлиги баѐн қилинган. 2- китоб
―Чиқиш‖ деб аталиб, унда мусо алайҳиссаломнинг ҳаѐти, яҳудийларнинг Миср
67
асирлигидан озод бўлгани баѐн қилинган. 3- китоб
―Сонлар‖ деб аталиб, унда яҳудийларнинг Миср асирлигидан қутилиб то
Фаластин ерларини босиб олгунларига қадар ҳаѐт тасвирланган. 4-китоб
―Ловий‖ деб юритилиб оилавий ҳаѐт масалалари баѐн қилинган, 5-китоб
―Иккинчи қонун‖ дейилиб, диний қонун - қоидалар баѐн қилинган. Бу динга
эътиқод қилувчилар 18 миллионга яқин бўлиб, уларнинг учдан бир қисми АҚШ
дадир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
