O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

12.3 Loyihalash ob`ektlarining tasnifi. 
 
Loyihalashga blokli – ierarxik yondashuvdan kelib chiqib loyihalash ob`ektlari 
sistemalar va elementlarga bo`linadi.  
YUqorida  keltirilgan  misollarga  muvofiq  ob`ektlar  yana  mahsulot  va  jarayonlarga 
bo`linadi. 
          Loyihalanayotgan  jarayonlar  o`rtasida  hisoblash  va  texnologik  jarayonlar 
muhim  o`rin  tutadi.  Masalan,    eXM  matematik  ta`minotini  qayta  ishlash  masalasi 
hisoblash jarayonlarini loyihalash masalasiga tegishli. 
         Ob`ektlarning  bo`linishi  qurilgan  belgilardan  tashqari  boshqalariga  ham  ega. 
Masalan,  sistemalar  va  ularning  elementlari  qurilma  va  ishlarning  fizik  asoslariga 
ko`ra  mexanik,  gidravlik,  pnevmatik,  elektrik,  radio  elektron  va  boshqalarga 
bo`linadi. 
         Ko`pgina  sistemalarni  ishlashini  qaysidir  biror    ilmiy  –  texnik  tartiblar 
atamalarida to`la tavsiflab bo`lmaydi, ularda turli fizik tabiatli jarayonlar muhim rol‘ 
o`ynaydi.  Bu sistemalarini turli jinsli fizik elementli sistemalar deb ataymiz Bunday 
sistemalar  bo`lib  elektro  dvigatellar,  optik  –  elektr  qurilmalar,  issiqlik  almashish 
apparatlari va boshqalar xizmat qilishi mumkin. SHu kabi sistemalarni tahlil qilishda 
aloxida sistemachalarga ajratish mumkin., masalan, mexanik, elektrik, issiqlik va x.k. 
Radio  elektorn  apparaturalardp  asosiy  sistemacha  informatsiyani  qayta  ishlovchi, 
insonning ishlashi uchun foydali, aynan elektr jarayonlar yordamida ishlangan elektr 
sistemacha  hisoblanadi.  SHuni  esdan  chikarmaslik  kerakki,  radio  elektr  qurilmalari 
elementlaridagi  elektr  jarayonlar  asosiy  elektr  jarayonlar  oqimiga  ta`sir  etishi 
mumkin  bo`lgan  issiqlik  jarayonlarini  keltirib  chiqaradi,  chunki  izlanishlar  nafaqat 
elektrik, balki issiqlik sistemalari uchun ham zarur. 
       Bir sistemadagi turli sistemachalarni avtonom tahlil qilish bir xil holatlar katoriga 
kirishi  mumkin,  biroq  turli  tabiatli  jarayonlarning  o`zaro  bog‘liq  holda  yuzaga 
kelishini  hisobga  olish  talab  qilinadi.  Radio  elektron  qurilmaning  elektr 
sistemachasining  ichki  parametrlari  odatda  haroratga  bog‘liq  va  bu  haroratning  o`zi 
elementlardagi  kuvvatning  yo`qolishi  va  kuchlanishi,  toklarning  mikdoriga  ta`sir 
qiladi. 
       Uz  navbatida  kuvvatning  yo`qolishi konstruktiv  elementlarning  haroratiga ta`sir 
qiladi. 
       Ko`pgina  sistemalarni  bita  bosh  sistemachaga  ajratish  mumkin  emas    (gidro 
uzatkichlar,  gidravliklarda  va  mexanik  sistemachalarda  teng  o`lchamlilari  asosiy 
hisoblanadi).  Xavoni  kondintsiyalovchi  sistemalardagi  issiqlik  va  pnevmatik 
sistemachalar  haqida  ham,  raketa  va  snaryadlardagi  mexanik,  pnevmatik  va  ximik 
sistemachalar haqida ham  shunday deyish mumkin.