Davlatiy moliya

FSTD ning turli darajalarida moliyaviy leverejning tahlili: Pierce 

Grain kompaniyasi misolida 

(1) 

(2) 

(3)=(1)-(2) 

(4)=(3)×0.5 

(5)=(3)-(4) 

(6) 

FSTD 

Foiz 

Soliqqacha 

foyda 

Soliqlar 

Aksiyadorlarga 

beriladigan sof 

foyda 

Bir aksiyaga 

to'g'ri 

keluvchi 

foyda 

A REJA: 0% QARZ; $200,000 ODDIY AKSIYALI KAPITAL; 2000 DONA 

AKSIYA 

$  0 

$0 

$  0 

$  0 

$  0 

$  0 

$ 20,000 

$ 0 

$  20,000 

$   10,000 

$  10,000 

$  5.00 

$40,000 

$ 0 

$   40,000 

$  20,000 

$  20,000 

$ 10.00 

$60,000 

$ 0 

$  60,000 

$   30,000 

$  30,000 

$15.00 

$ 80,000 

$ 0 

$  80,000 

$  40,000 

$  40,000 

$20.00 

b reja: 25% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $150,000 oddiy aksiyali kapital; 1500 dona 

aksiya 

0 

$ 4,000 

$     (4,000) 

$     (2,000) 

$    (2,000) 

$      

(1.33) 

$ 20,000  $ 4,000 

$     16,000 

$     8,000 

$     8,000 

$   5.33 

$ 40,000 

$4,000 

$     36,000 

$     18,000 

$     18,000 

$ 00 

$ 60,000  $ 4,000 

$     56,000 

$     28,000 

$     28,000 

$18.67 

$ 80,000 

$4,000 

$     76,000 

$     38,000 

$     38,000 

$ 25.33 

b reja: 40% qarz; 8% lik foiz stavkasi; $120,000 oddiy aksiyali kapital; 1200 dona 

aksiya 

$     0 

$ 6,400 

$ (6,400) 

$ (3,200)

a 

$ (3,200) 

$  (2.67) 

$20,000 

$ 6,400 

$ 13,600 

$  6,800 

$  6,800 

$  5.67 

$ 40,000 

$6,400 

$ 33,600 

$16,800 

$ 16,800 

$ 14.00 

$60,000 

$ 6,400 

$ 53,600 

$ 26,800 

$  26,800 

$ 22.33 

$ 80,000 

$ 6,400 

$ 73,600 

$ 36,800 

$  36,800 

$ 30.67 

a

Manfiy  soliq  hisoboti  Soliq  Kodeksining  oldinga  o’tkaziluvchi  va  orqaga 

qaytariluvchi moddalaridan kelib chiqqan holda, kreditlanadi 

---

475 

Bunda  firma  moliyaviy  leverejga  ega  va  quyidagi  vaziyat  mavjudligi 

sharoitida o’z egalarini moliyaviy riskka qo’yadi: 

 

𝐚𝐤𝐬𝐢𝐲𝐚 𝐛𝐢𝐫𝐥𝐢𝐠𝐢𝐠𝐚 𝐭𝐨

′

𝐠

′

𝐫𝐢 𝐤𝐞𝐥𝐮𝐯𝐜𝐡𝐢 𝐟𝐨𝐲𝐝𝐚𝐧𝐢𝐧𝐠 𝐟𝐨𝐢𝐳𝐥𝐢 𝐨

′

𝐳𝐠𝐚𝐫𝐢𝐬𝐡𝐢

𝐅𝐒𝐓𝐃 𝐧𝐢𝐧𝐠 𝐟𝐨𝐢𝐳𝐥𝐢 𝐨

′

𝐳𝐠𝐚𝐫𝐢𝐬𝐡𝐢

> 𝟏. 𝟎𝟎 

Biz  Pierce  Grain  kompaniyasi  misolida  ko’rsatib  o’tganimizdek,  firma 

qancha yuqori moliyaviy leverejdan foydalansa, shunchalik bir aksiyaga  to’g’ri 

keluvchi foydaning foizdagi o’zgarishining FSTD ning foizli o’zgarishiga nisbati 

shunchalik katta bo’ladi. Yana takrorlaymizki, moliyaviy leverejdan foydalanish 

FSTD  dagi  o’zgarishlarning  aksiya  birligiga  to’g’ri  keluvchi  foydaga  ta’sirini 

kattalashtirib yuboradi. Masalan, agarda yuqorida ta’kidlangan nisbat 2 ga teng 

bo’lganda,  FSTD  dagi  20  foizlik  o’zgarish  (musbat  yoki  manfiy)  bir  aksiyaga 

to’g’ri keluvchi foydani 40 foizga o’zgartirgan bo’lar edi. Kapital strukturasida 

yanada  ko’proq  moliyaviy  levereji  bo’lgan  firma  uchun  nisbat  3  foiz  bo’lishi 

mumkin, demak FSTD dagi 20 foizlik o’zgarish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi 

foydaning 60 foizga o’zgarishiga sabab bo’ladi.    

Operativ va moliyaviy leverejni umumlashtirish  

Operativ  leverej  FSTD  dagi  yanada  kattaroq  o’zgarishlarga  olib  keluvchi 

daromadlardagi  o’zgarishlarga  sabab  bo’ladi.  Qo’shimcha  ravishda,  agar  firma 

moliyaviy leverejdan foydalansa FSTD dagi o’zgarish moliyaviy leverej sababli 

bir aksiyaga to’g’ri keluvchi foyda (ATD) ning ham, aksiyadorlar olishi mumkin 

bo’lgan sof foyda (SF) ning ham o’zgarishiga olib keladi. Shu tariqa operativ va 

moliyaviy leverejni umumlashtirish aksiya birligiga to’g’ri keluvchi foydada katta 

o’zgarishlar yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Bu to’liq jarayon sifatida 4 rasmda 

tasvirlangan. 

Aksiya  birligiga  to’g’ri  keluvchi  olinishi  mumkin  bo’lgan  foyda 

umumlashtirilgan yoki jamlangan leverejdan foydalanish natijasida ta’sirlangani 

uchun bu ta’sirni aniqlash mumkin bo’ladi. Buni tasvirlash uchun biz yana bir bor 

Pierce  Grain  kompaniyasiga  murojaat  qilamiz.  Zararsizlik  tahlilida  ko’rib 

chiqilgan  Pierce  Grain  uchun  xarajatlar  strukturasi  saqlanib  qolgan  deylik. 

Bundan  tashqari,  25  foizlik  qarz  mablag’iga  asoslanuvchi  B  reja  kompaniya 

aktivlarini  moliyalashtirish  uchun  tanlangan.  Operativ  va  moliyaviy  leverej 

qanday  qilib  umumlashtirilganligini  ko’rish  uchun  6  jadvalga  e’tiboringizni 

qarating. 

19-jadvalda  Pierce  Grain  kompaniyasining  ishlab  chiqarish  hajmi  30,000 

dan  36,000  mahsulot  birligiga  o’sishi  tahlil  qilingan.  Bu  o’zgarish 

daromadlarning  20  foizga  o’sganidan  darak  beradi.  Operativ  leverejni  oldin 

muhokama  qilganimizdek,  shuningdek,  6  jadvalga  ko’ra  savdo  hajmining  20 

foizga ko’payishi FSTD ning 120 foizga o’sishiga olib keladi. Shuningdek, FSTD 

---

476 

dagi  120  foizlik  o’zgarish  bir  birlik  aksiyaga  to’g’ri  keluvchi  foyda  va 

aksiyadorlar olishi mumkin bo’lgan foydaning 150 foiz o’sishiga zamin yaratadi. 

Tahlilning eng asosiy qismi esa savdodagi atiga 20 foizlik o’zgarish aksiya birligi 

foydasining 150 foizga o’sishiga olib kelganligida namoyon bo’ladi.