O`zbekiston respublikasi sog`liqni saqlash vazirligi toshkent farmasevtika instituti

Optik xal etish 
 
Optik  xal  etish    deb  (boshqa  nomi-vizirlash  ko‘rsatkichi)  yorug‘lik  dog‘i  diametrini  va 
o‘lchash  ob’ektigacha  bo‘lgan  masofani  munosbatlariga  aytiladi.  Pirometrga  xos  texnik 
xujjatlashtirishda,  odatda  vizirlashtirish  ko‘rsatkichini  aniq  qiymati  ko‘rsatiladi  yoki  yo‘nalganlik 
diagrammasi keltiriladi. 
 
 
12.3-rasm. Pirometrni mo‘ljalga yo‘naltirish diagrammasi. 
 
O‘ziga xos ravishda, yorug‘lik dog‘i diametrini  optik hal etish bilan aniqlanadi va pirometr 
va  o‘lchash  ob’ekti  orasidagi  masofaga  bog‘liq  bo‘ladi    (S  =  k*D,  bunda    k  —  vizirlashtirish 
ko‘rsatkichi,  D  —  ob’ektgacha  bo‘lgan  masofa.  Dog‘ni  minimal  diametri  ob’ektni  eng  kichik 
bo‘lgan  o‘lchamiga    muvofiq  keladi  va  u  ushbu  pirometr  bilan  berilgan  masofada  o‘lchanishi 
mumkin.    Optik  xal  etish  kattaligi  qancha  katta  bo‘lsa  (S/D,  garchi  ba’zan  teskari  kattaliklardan 
(D/S)  foydalanilsa  ham),  pirometr  shuncha  mayda  predmetlarni  farqlay  oladi.  O‘lchash  aniqligi 
o‘lchanayotgan  dog‘ini diametri ob’ekt o‘lchamidan kichik bo‘lgunga qadar, ob’ektgacha bo‘lgan 
masofaga  qaram  bo‘lmaydi.  Agarda  dog‘  diametri  kattalashsa,  asbob  boshqa  ob’ektlardan 
nurlanishni qabul qila boshlaydi va bu esa o‘lchash natijalariga  katta ta’sir ko‘rsatadi.   
12.4-rasmda  vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini turli varinatlari keltirilgan 
 
 
 
12.4-rasm.  Vizirlashtirish dog‘ini joylashishlarini 
turli variantlari. 
 
1.  to‘g‘ri — bu holatda asbobni faqat  tavsiflari bilan aniqlanadi va masofaga bog‘liq emas; . 
2.  tang  xolatdagi  —  dog‘ni  diametri  ob’ekt  yuzasi  o‘lchamiga  teng,  o‘lchash  xatoliklarini 
kattalashish extimoli mavjud;  
3.  tang  oldi  xolat    —o‘lchash  aniqliklari  muxim  darajada  tushib  ketadi,  o‘lchashni  o‘tkazish 
tavsiya qilinmaydi.