Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

281

XIII bob.

 Huquqiy ong

va huquqiy madaniyat

oliy o‘quv yurtlarida ta’lim olish natijasida shakllanadi, so‘ngra huquqiy amali-

yot jarayonida sayqallanadi.

Huquqshunos-olimlar 

huquqiy ong funksiyalari masalasini ham tahlil 

etadilar va huquqiy ongning axborot olish, baholash va tartibga solish funksi-

yalarini ko‘rsatadilar. 

Axborot olish funksiyasi jamiyat barcha a’zolarining turli shakldagi 

huquqiy bilimlarga ega bo‘lishida namoyon bo‘ladi. Huquqiy ongning axborot 

olish funksiyasi ketma-ket paydo bo‘luvchi ruhiy hodisalardan tuzilgan: 

birin-

chidan, u asosan sezish, eshitish va ko‘rishdan vujudga keladi; ikkinchidan, 

qabul qilish, xotira, esda saqlash, xotiradagilarni qayta tiklash, tanish ja-

rayonlari vositasida huquqqa oid bilimlarni to‘playdi va ularni har hil huquqiy 

tasavvurlar shaklida ifoda etadi; 

uchinchidan, tafakkur oliy darajadagi bilish 

jarayoni hisoblanib, huquqiy g‘oyalar, tushuncha va e’tiqodlar uning mah-

sulidir.

Baholash funksiyasi huquqiy ongning o‘sishi natijasida insonlarning 

huquqiy va huquqqa zid bo‘lgan ko‘rinishlarni bir-biridan ajrata olishishga 

erishishiga xizmat qiladi.

Tartibga solish funksiyasi esa, shaxslarning yuqori darajadagi huquqiy 

ongga ega bo‘lishi, ularni huquqqa asoslangan holda harakat qilishlarini 

ta’minlaydi. Shuningdek, adabiyotlarda huquqiy ongning gnoseologik, boshqa-

ruv va huquqiy shakllantirish funksiyalari alohida shaklda ajratib ko‘rsatiladi.

Gnoseologik funksiya obyektiv borliqdagi mavjud huquqiy holatlarni 

bilishni tavsif etadi. Boshqaruv – o‘z fe’l-atvorini huquq talablari bilan qiyos-

lash vositasida o‘z xatti-harakatlarini o‘zgartirishdir.

Huquqiy ongning o‘zini boshqarish funksiyasi inson orzu-intilishlarini 

oqilona ro‘yobga chiqarish huquqiy ongning amaliy tomoni hisoblanib, u iroda 

orqali amalga oshiriladi. U huquqiy bilimlarni aniqlash, ichki tuyg‘ular bilan 

mavjud huquqiy e’tiqodlar, mavjud obyektiv borliq, jamiyatda amal qilayotgan 

huquqiy normalarni muvofiqlashtirish, maqsadni aniqlash, qaror qabul qilish 

va qarorni ijro etish kabilarni o‘z ichiga oladi. Huquqiy ong qabul qilayotgan 

huquqiy axborotni «qayta ishlash» va o‘zlashtirishda inson fe’l-atvorini boshqa-

ruvchi murakkab mexanizmlar muhim o‘rin egallaydi, u manfaatni anglash, 

maqsadni aniqlash, asoslar tizimi va istagini namoyon etish kabi holatlarni o‘z 

ichiga oladi.

Huquqiy ongning tashkil etish, uyushtirish funksiyasi – huquq sub-

yektlari xulqi, xatti-harakatlarini shakllantirish, uyushtirish, tashkil etishdan 

iborat bo‘lib, u ijtimoiy hayot va taraqqiyot uchun juda muhim hisoblanadi. Shu 

ma’noda huquqning yaratuvchanlik, bunyodkorlik salohiyati xususida gapirish 

mumkin.

---