Toshkent «Adolat» 2018 davlat va huquq nazariyasi

huquqni yuridik tushunish ikki asosiy yo‘nalish bo‘yicha 

rivojlanadi. Ulardan biri, 

tabiiy huquq nazariyasi bo‘lsa, ikkinchisi, aka-

demik V.S. Nersesyans ilgari surgan 

huquqni libertar-yuridik (erkinlik) 

tushunishdir. Shuni alohida ta’kidlab o‘tish joizki, har ikkala yondashuvning 

negizlari antik davrlarga borib taqaladi.

Qadimgi Gretsiya va Rimda sofistlar, Suqrot, Aflotun, Arastu, Sitseron, rim 

yuristlari, o‘rta asrlarda G. Grotsiy, B. Spinoza, T. Gobbs, J. Lokk, Sh. Monteskye, 

XX asrda R. Shtammler, G. Radbrux kabi mutafakkirlar tabiiy huquq nazariyasi-

ning mustaqil konsepsiya darajasiga ko‘tarilishiga o‘z hissalarini qo‘shganlar.

Mazkur yondashuvga ko‘ra, huquq tabiiy huquq hamda ilohiy, pozitiv, siyo-

siy kabi huquqlarga bo‘linadi. Bunda e’tiborli jihati shundaki, 

tabiiy huquq 

nazariyasi asoschilari tabiiy huquq va pozitiv huquqni (insonlar yaratgan) bir-bi-

riga qarama-qarshi qo‘yadilar. Ularning fikricha, tabiiy huquq abadiy, o‘zgarmas, 

azaldan mavjud. Insonlar ularni anglash orqali o‘z faoliyatlarida qo‘llashlari 

lozim. Pozitiv huquqni esa, adashishga moyil bo‘lgan, his-tuyg‘uga beriluvchan 

insonlar yaratadi va u sun’iydir. Shuning uchun tabiiy huquq pozitiv huquqdan 

ustun turadi hamda pozitiv huquq tabiiy huquqqa moslashishi lozim.

Mazkur nazariyaning asosiy g‘oyalari:

– ijobiy huquq, ya’ni davlat tomonidan qabul qilingan qonunlar bilan bir 

qatorda insonga tug‘ilishidanoq tegishli bo‘ladigan oliy, haqiqiy, «tabiiy» huquq 

mavjud. Har qanday qonun ham huquqiy bo‘lmasligi mumkin;

---