O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus

Мавзу: Зардўзликда ишлатиладиган нақш турлари. 
Дарс мақсади: 
Таълимий: Зардўзликда ишлатиладиган нақш турлари ҳақида маълумот 
бериш, кардонга нақш (гул) тушириш ва қирқиш, зардўзликда 
ишлатиладиган асбоб ускуналардан тўғри фойдаланиш, ҳалқ амалий безак 
санъати турларидан наққошлик, нақшлар солиш ва ранг тасвир санъати 
рассомчилик ҳақида ҳам маълумотлар бериш ва уларни ўргатиш. 
Тарбиявий: Ўқувчиларни меҳнатсеварлик ва миллий руҳда тарбиялаш. 
Ривожлантирувчи: Ўқувчилар зардўзлик ишларини бажариш 
жараѐнида меҳнат кўникмалари, ҳунармандчилик касблари сир асрорларидан 
ҳабардор қилиш, амалий кўникмаларини мустаҳкамлаш ва кенгайтириш. 
Дарснинг жиҳози: зардўзликка оид иш қуроллари, зардўзлик 
ишларидан намуналар ва асбоб-ускуналар дарс ўтишга оид ўқув-услубий 
қўлланмалар, амалий машғулот иши йўриқномалари. 
Дарс усули: баѐн қилиш, кўргазмали қуроллар
Дарс тури: Амалий машғулот. 
Дарс 
типи: 
Янги 
билимлар 
бериш,меҳнат 
кўникмаларини 
шакллантириш. 
Фанлараро боғланиш: физика, химия, чизмачилик, тарих ва расм. 
Дарснинг бориши: 

---

I. Ташкилий қисм. Саломлашиш, ўқувчилар дарсга тайѐргарлигини 
текшириб чиқиш, давомат қилиш ва ўқув хонасини тозалигини текшириш. 
II. Амалий машғулот. 
А. Ўтилган мавзу юзасидан савол-жавоб ўтказиш. Уйга берилган 
вазифани текшириш. 
Б. Назарий тушунча ва кириш йўриқнамаси бериш (Доскага янги мавзу 
номи ва режаси ѐзилади: 
Режа. 
1.Чиройли расм, нақш, гул ва шакллар танлаш 
2. Эскиз чизиш(гул, нақш,ўсимлик) 
3. Картонга нақш тушириш. 
4. Картонга туширилган нақшни қирқиш 
Ҳалқ амалий санъатида, жумладан. Зардўзликда ҳам нақш муҳим ўрин 
тутади. Зардўзлик – зар ип билан нақш (кашта) тикиш касбидир. У форсча 
зар (тилла), дўзи (тикмоқ) деган маънони англатади. Зардўзлик касбида 
қуйидаги ҳунарларни ҳам билиши керак бунда асосан учта босқични билиш 
зарур: биринчи-расм солиш; иккинчи – нақшларни тушуриш ва қирқиш; 
учинчи – қирқилган нақшларни зар ип билан тикиш ва безатиш. 
Нақш арбча сўз бўлиб ―Гул ―тасвир деган маъноларни англатади. 
Нақш - қуш, ҳайвон.ўсимлик, новда ва бошқа элементларнинг маълум 
тартибида такрорланишидан ҳосил қилинган безакдир. Маълумки, ҳар 
қандай нақш намунаси ўзига хос нақш элементлари йиғиндисидан иборат 
бўлади. Нақш табиатдан тўғридан тўғри олинмасдан қайта ишлаш 
натижасида ҳосил қилинади. Ўзбек ҳалқ амалий безак санъатида 
ишлатиладиган нақшлар тузилишига кўра қуйидаги 4 гуруҳга ажратилади: 
1. Ислимий(ўсимликлар) нақшлар. 
2. Геометрик (гирих) нақшлар. 
3. Мураккаб (гулли гирих) нақшлар 
4. Рамзий нақшлар (ҳайвонат ва одамзот оламидаги шаклларни қайта 
ишлаб ҳосил қилинган нақшлар). 
Ҳалқ амлий безак санъатининг қайси турлари бўлмасин унинг заминида 
турли нақш элементларидан тузилган композиция ѐтади. 

---

―композиция лотинча ―komposiotio сўзидан олинган бўлиб, ―тўқиш, 
тузиш, бир-бирига солиштирш ва жойлаштириш каби маъноларни беради. 
Нақшлар халқ амалий санъати турларида гиламдўзликда, дўппидўзлик, 
каштачиликда ва бошқа миллий ҳунармандчилик касблари ва турларида 
жумладан мисгарлик, кулолчилик, ўймакорлик касблари ва турларида ҳам 
бевосида ишлатилади булардан ташқари меморчиликда, ганчкорликда ҳам 
мунтазам фойдаланиб келинади. Ҳар бир касб эгалари ўз буюмларини 
чиройли чиқиши ва безатишида нақшлардан фойдаланишади ва ижод қилади. 
Шулар каби рассомчиликда нақшлар алоҳида композиция тутади яъни 
нақшлар ҳар бир буюм, расм ва бошқа нарсаларга алоҳида жило бахш этади.