Iqtisodiy bilim asoslari

Iqtisodiy  klaster 
—  muayyan  hududda    to‘plangan,   mahsulot,  
butlovchi  qismlar,   ma’lum  xizmatlar,   infratuzilma      bilan  o‘zaro 
ta’minlovchi tashkilotlar  (korxonalar,  ilmiy va  ta’lim muassasalari va  
h.k)  guruhi bo‘lib,  guruh  ishtirokchilari bir-birlarining va  klasterning 
raqobatbardoshliligini oshiradi.
5
6
4
MUSTAQIL FAOLIYAT
KLASTER NIMA?
3
2
1
http:eduportal.uz

---

33
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda ham iqtisodiy klasterlar keng tarqal-
moqda. Tashkil qilinayotgan paxta-to‘qimachilik, baliqchilik, oziq-ovqat 
klasterlari bunga yaqqol misol bo‘la oladi.
Iqtisodiy  klasterning  xususiyatlari  quyidagilardan  iborat:  geografik 
jihatdan o‘zaro yaqinlik; texnologiyalarning turdoshligi; xom ashyo ba-
zasining umumiyligi; innovatsion faoliyatning mavjudligi.
1. Yuqoridagi rasmlar asosida paxtada n har  xil tayyor  mahsulotlar  ishlab 
chiqarish bilan bog‘liq korxonalar ro‘yxatini tuzing.
2. Ro‘yxatga  yana qanday korxonalarni qo‘shish mumkin?
3. Chigit ekishdan boshlab toki tayyor  mahsulotning iste’molchiga borib 
yetishigacha bo‘lgan ishlab chiqarish jarayonining zanjirini mantiqiy 
ketma-ketlikda quring.
4. Birgina  erkaklar  ko‘ylagini  ishlab  chiqarishda  qanday:  a)  tabiiy;                      
b) kapital; d) mehnat resurslari ishlatilishini aniqlang.
5.  Agar   rasmlardagi  korxonalarni  umumiy  tizimga    birlashtirilsa,   bu 
qanday afzalliklar  berishi mumkinligi bo‘yicha  o‘z fikringizni bildiring.
3 – E. Sariqov, B. Haydarov
Masala1: Ikkita ishchi birinchi 5 kunlikda 500 ta, ikkinchi 5 kunlikda 
750  ta  mahsulot  tayyorladi.  Bitta  ishchining  birinchi  va  ikkinchi  besh 
kunlikdagi bir kunlik mehnat unumdorligini toping va o‘zaro taqqoslang.
Yechimi: Sarflangan umumiy vaqt = Ishchilar soni . Har bir ishchi 
sarflagan vaqt = 2 ishchi . 5 kun = 10 kun
Bitta ishchining birinchi besh kunlikdagi mehnat unumdorligi:
U=Q:T=500:10=50 taga,
Bitta ishchining ikkinchi besh kunlikdagi mehnat unumdorligi esa:
750:10=75 taga teng.
Endi  ularni  taqqoslaymiz:  75:50=1,5,  ya’ni,  bitta  ishchining  ikkin-
chi  besh  kunlikdagi  mehnat  unumdorligi  birinchidagiga  qaraganda  1,5 
baravar ko‘p bo‘lgan.
 Masala 2 (mustaqil yechish uchun): Tikuvchilik fabrikasida 120 nafar 
ishchi  xaftasiga  5  kundan  ishlaydi.  Fabrika  2019-  yilning  1-  martidan   
31- mayigacha 95040 ta ko‘ylak tikdi. Ishlab chiqarish jarayoni 1- iyundan 
ixtisoslashtirildi, 1- sentabrdan boshlab esa klaster tizimiga o‘tildi. Agar 
1- iyundan 31- avgustgacha 117000 ta, 1- sentabrdan 30- noyabrgacha 
140400  ta  ko‘ylak  tikilgan  bo‘lsa,  bir  ishchining  ixtisoslashmagan,  ix-
tisoslashgan  va  klaster  tizimi  sharoitlaridagi  mehnat  unumdorliklarini 
toping va o‘zaro taqqoslang. Masalani yechishda taqvim (kalendar)dan 
foydalaning. Ba’zi sonlarni yaxlitlashga to‘g‘ri kelishi ham mumkin.
http:eduportal.uz

---

34
1. Nima sababdan hozirda iqtisodiyotni o‘rganmoqchi bo‘lganlar soni 
ko‘payib bormoqda?
2. Iqtisodiyotni faqat iqtisodchilar bilishi kerakmi?
3. Iqtisodiy bilimlar zarur bo‘lgan vaziyatlarga misollar keltiring. 
4. Nega inson ehtiyojlarining poyoni yo‘q?
5. Cheklanganlik muammosining mohiyati nimadan iborat?
6. Cheklanganlik muammosiga 5 ta misol keltiring.
7. Tanlov va uning muqobil qiymati nima?
8. Mehnat unumdorligini oshiraverib, cheklanganlik muammosini hal 
qilish mumkinmi?
9. Mehnat unumdorligini oshirishdan ko‘zlangan maqsad nima?
10. Mehnat taqsimoti va ixtisoslashuvning mohiyatini tushuntirib bering.
11. Iqtisodiyotning uch asosiy savoli haqida nimalarni bilasiz?
12. An’anaviy va markazlashgan iqtisodiy tizimlarni o‘zaro taqqoslang.
13.  Bozor  iqtisodiyoti  tizimi  Nima?  Qanday?  Kim  uchun?  degan 
savollarga  qay  tarzda  javob  berishini  tushuntirib  bering.  Bozor 
iqtisodiyotining asosiy xususiyatlarini sanang.
14.  Aralash  iqtisodiy  tizimning  vujudga  kelishiga  nimalar  sababchi 
bo‘lgan deb o‘ylaysiz?