Parazit begona o'tlar va ularga qarshi kurashish choralari

Sassiq alaf, oqbosh (konium makulatum) – soyabonguldoshlar oilasiga kiruvchi, 1,0-1,9 m balandlikdagi ikki yillik o‘t. Barglari uch marta murakkab kesilgan, yopirma barglari bandli. Poyasi nopormon rangli, har xil shaklli dog‘lar bilan qoplangan. Guli murakkab soyabonli, urug‘lari tuxumsimon shaklda. Iyun-iyul (avgust) oylarida gullab, urug‘laydi.
Sassiq alaf adir, tog‘, yaylov poyaslarining sernam, sersoya joylarida, ariq va daryo bo‘ylarida, tog‘ oraliqlaridagi buloqlarning atroflarida va tashlandiq joylarda ko‘p o‘sadi hamda O‘zbekistonning hamma sug‘oriladigan tumanlarida tarqalgan. Uning hamma a’zolari parazit, ayniqsa, xom mevalarida 3,36 foizgacha koniin, kongidrin, metilkoniin kabi parazit alkaloidlar bor. Hamma qismlari sichqon ekskrimentalaridek o‘ta sassiq o‘simlik, quritilganda ham uning tarkibida 1,32-1,44 foiz parazit moddalari saqlanadi. Sassiq alaf o‘ta parazitlik jihatdan juda qadimdan ma’lum. Chunonchi, uning barglaridan olingan shira bilan antik dunyoning mashhur faylasufi Sokrat zaharlab o‘ldirilgan.Shu sababdan ham bu o‘simlikning nami tarixda abadiy saqlangan.
Sassiq alaf bilan zaharlangan otlarda qaltirash, nafas olish va yurak urushining tezlashuvi, peristaltiqaning kuchayishini kuzatish mumkin. Eng xarakterlisi esa, nafas chiqarilgandagi havodan sichqon siydigi hidining kelib turishidir.Oddiy, yaxshi yem-xashak o‘tlar yetarli bo‘lgan sharoitda sassiq alafni chorva mollari yemaydi, shu sababdan sassiq alafdan zaharlanish ham u qadar ko‘p uchramaydi. Kishilar orasida esa uning barglarini petrushka, pasternak kabi o‘simliklarning bargi bilan yoki urug‘ini anis urug‘i bilan aralashtirib yeganda zaharlanish alomatlarini ko‘rish mumkin.
Sassiq alafning eng parazitalkaloidi-koniin. Uning ta’siri xuddi nikotin yoki kurarening ta’siriga o‘xshash bo‘lib, nafas olish markazlarini karaxt qilibqo‘yadi. Shu sababdan zaharlangan organizm kislorod yetishmaganidan bo‘g‘ilib, o‘ladi. Sassiq alafning parazit moddalari xalq medisinasida og‘riqni pasaytiruvchi, qaltirashga qarshi hamda rakni va bachadon fibromasini davolashda ishlatiladi.

2-BOB NAZARIY QISM.

PARAZIT BEGONA O’TLARDAN ZAHARLANISH.

1. 
   Parazit o‘tlardan zaharlanish alomatlari
   

Parazit o‘tlarning urug‘laridan quyidagi hollarda zaharlanish mumkin.

1. 
   Parazit o‘tlarning urug‘i aralashgan donning uni ovqatga ishlatilganda.
   
2. 
   Dalani parazit o‘tlardan tozalamay turib, donli ekinlar kombayn bilan o‘rilganda yanchilgan o‘tlarning shirasi donga yopishadi. Bunday donning uni odamlarning zaharlanishiga sabab bo‘lishi mumkin.
   
3. 
   Donni yanchish, tozalash va un qilish vaqtida parazit o‘tlarning barglari va urug‘lari changi o‘pkaga kirganda.
   
4. 
   Uy hayvonlariga parazit o‘tlarning urug‘i, bargi, poyalari bo‘lgan yoki parazit changi yoxud shirasi yuqqan don chiqitlari, silos va pichan berilganda.
   

O‘tlardan zahar aralashgan ovqatni uzoq vaqt iste’mol qilish natijasida zaharlanish odatda asta-sekin avj oladi. Kampirchopon, ko‘kmaraz va eshakmiyaning parazit moddalari non yopish va ovqat pishirishda ham o‘z kuchini saqlaydi.
Zaharlanish belgilari ichki organizmda kasallik o‘zgarishlari paydo bo‘lgachgina ko‘rinadi. Kampirchopondan zaharlanganda toksik gepatoensefalit avj oladi. Kampirchopon va ko‘kmarazning parazit moddalari odam va hayvonlari organizmiga har xil ta’sir etadi. Ular qustiradi, ich ketkazadi, qon bosimini pasaytiradi, juda bo‘shashtiradi, bosh aylantirib, noxush qiladi.Bundan tashqari kampirchopondan zaharlanganda falaj bo‘ladi, oyoqlarning tomiri tortishadi, bosh qimirlaydi, orqaga siltanadi va ko‘zlar qimirlaydi. Ko‘kmarazdan zaharlanganda jigar sezilarli darajada zararlanadi va qorinda suv yig‘iladi (sariq suv paydo bo‘ladi); eshakmiyadan zaharlanganda, odatda, bosh og‘riydi, kishi o‘zini mastga o‘xshash sezadi, ba’zan tomirlar tortishadi.