Pandemiya (yunoncha πανδημία, “butun xalq") bu kasallik nafaqat ma'lum bir mamlakatda va ba'zi mintaqalarda, balki bir necha mamlakatlarning chegaradosh hududlarida ham tarqalishi mumkin bo'lgan keng epidemiyalar bilan tavsiflanadi

Yustinian o’lati

Qora o’lim
Qora o’lim pandemiyasi 1346 yilning yozida Yevropada paydo bo'ldi va u choyni yetkazib berish jarayonida sharqdan, xususan, Xitoy va Hindistondan kelgan savdogarlar orqali paydo bo'ldi va kasallik minglab murdalarni ko'mir singari holatga keltirdi. Makedoniya, Gretsiya, Italiya, O'rta yer dengizi orollarida, so'ngra Ispaniya va Frantsiyada, shuningdek Misr, Liviya va Suriyada qirg'inlar bo'lib o'tdi. Hatto Ispaniya qirolichasi, Aragon, Kastiliya qiroli va Angliya qirolichasi ham ushbu kasallikning qurboni bo'lishdi.
Oʻlat (toun) - odam va hayvonlarning oʻtkir yuqumli karantin kasalligi boʻlib, odamda umumiy ahvolning ogʻirlashishi, intoksikatsiya, gavda haroratining koʻtarilishi, limfa bezlari, oʻpka va boshqalar aʼzolarda yalligʻlanish, sepsis rivojlanishi bilan kechadi. Kasallik tez tarqalishi va koʻplab bemorlar nobud boʻlishi tufayli oʻlat oʻta xavfli kasalliklar qatoriga kiritiladi. Oʻlat qadimdan maʼlum, uning epidemiyalari tez-tez uchrab turgan va koʻplab kishilarning oʻlimiga sabab boʻlgan. Oʻlat epidemiyalari tufayli ayrim hududlar butunlay boʻshab qolgan. Undan qutulish maqsadida boshqa joyga qochib ketgan odamlar yangi maskanda oʻlat epidemiyasi tarqalishiga sabab boʻlganlar

O’LAT
Ma’lumotlariga ko‘ra, o‘lat so‘nggi ikki ming yil ichida insoniyat tarixidagi eng xavfli kasallik hisolanadi. "Qora o‘lat" natijasida, tarixiy manbalarga ko‘ra, o‘sha davrdagi dunyo aholisining 42 foizi yoki 200 million kishi vafot etgan. 541-542 yillardagi Vizantiya imperatori Yustinian I davrida tarqalgan vaboda esa yer aholisining 28,51 foizi, yoki 60 million kishi vafot etgan
Vabo - ingichka ichakning zararlanishi, intoksikatsiya, umumiy ahvolning ogʻirlashuvi va organizmning suvsizlanishi bilan davom etadigan oʻta xavfli ichak kasalliklaridan hisoblanadi. Vabo dastlab (1816) Hindistonda - Gang daryosi vodiysida paydo boʻlgan; u yerda turmush sharoiti ogʻir boʻlganligi uchun aholining bir qismi boshqa davlatlarga keta boshlaydi. Natijada vabo Yevropaga, keyinchalik butun dunyoga, chunonchi Birma (1819), Yava va Borneo orollar, Xitoy (1820), Eron (1821), Yaponiya hamda Rossiyaga (1822) tarqaladi. 1823-1925 yillarda Rossiyada vabo epidemiyasi 55 marta qayd qilingan. Turkiston oʻlkasiga vabo asosan, Afgʻoniston va Erondan oʻtgan. Vaboning klassik Vabo va El-Tor vabosi degan 2 turi bor. Shunga koʻra, vabo mikrobi (vibrion deb ataladi) klassik vabo vibrioni va Eltor vibrioni deb ataladigan ikki xilga ajratiladi. Klassik vabo vibrionini 1883 yilda R Kox, El-Tor vabo vibrionini esa 1906 yil Sinay yarim orolida Gotshlix topgan. Tabiiy sharoit (yozning juda issiq kelishi) va aholi migratsiyasi (dengiz boʻyidagi shaharlarga yezda koʻplab aholining dam olishga kelishi) sanitariya ahvoliga putur yetkazib, vaboning tarqalishiga imkon beradi

Vabo
1918 yilda dunyodagi gripp virusi pandemiyaga olib keldi. Ushbu pandemiya 1918 yoki ispan grippi sifatida tanilgan. Olimlar ilgari faqat qushlarni yuqtirib olgan yuqumli kasallik virusidan mutatsiyaga uchragan H1N1 grippi virusi sabab bo'lgan. U insonlarga zarar etkazib, insondan odamga tez tarqalib ketishi mumkin bo'lgan darajada rivojlandi va o'zgarib ketdi.
Ushbu turdagi gripp virusi bundan avval inson populyatsiyasini hech qachon enfekte etmediğinden, juda ko'p odamni juda tez bulaşabildi.
Ushbu yuqumli kasallikning boshqa o'ziga xos sifati nafaqat qushlardan odamlarga, balki odamlardan cho'chqalarga o'tish imkoniyatini berdi. Cho'chqalarga bulg'anganidan keyin u 1918 yildan beri ko'rgan pandemik grippning "ota-onasi" virusini rivojlantirib kelmoqda.