Pa’n: Kompyuter arxitekturasi Tema: “Shmitt triggeri qurami ha’m islew principi.”

Shmitt triggerining uzatıw funksiyası. Gorizontal hám vertikal oqlar uyqas túrde kiriw Voltaji hám shıǵıw Voltaji bolıp tabıladı. T hám −T kommutatsiya shegaraları, M hám −M shıǵıw kernew dárejeleri.

Schmitt trigger apparatları ádetde cifrlı kontaktlarning tatbasıwına alıpkeletuǵın signallardan waǵırlını, atapaytqanda, giltlerde mexanik kontaktli terbelislerdi alıp taslaw ushın signaldı sazlaw qosımshalarında isletiledi. Olar, sonıń menen birge, funksiya generator va quwat dáreklerin kommutatsiya qılıw

Ápiwayı salistiriwshi (A) hám Shmitt triggerdin’ (B) shawqımlı analog kirisiw signalında (Ol) tásirin salıstırıw. Jasıl noqatlı sızıqlar kontaktlarning tatbasıwına alıp keletuǵın shegaraları bolıp tabıladı. Shmitt triggeri signaldan waǵırlını alıp taslawǵa umtıladı.
Impuls sxemasın proektlestiriw processinde islep shıǵıwsh ınakiriwin eqollanılatuǵın tórtmuyushler bolmaǵan signaldan (mısalı, pıshqı tisli yamasa sinusoidal ) málim bahalarǵa iye shıǵıwda sapt órtmuyushler signal payda etiwi múmkin bolǵan shegara úskenesi kerek bolıwı múmkin.
Joqarı hám to’men kernew dárejeleri.
Shmitt triggeri bul rol ushın júdá sáykes keledi,- kirisiw signal tásirinde bir-birin keskin almastıratuǵın, yaǵnıy shıǵıw tuwrıdan-tuwrı tórtmuyushler signal bolǵan bir jup turaqlı shıǵıw jaǵdayına iye bolǵan sxema.
Shmitt triggerining ayriqsha ózgesheligi kirisiw signal ushın kernew dárejeleri ortasında málim bir diapazonnıń bar ekenligi, kirisiw signal kernewi odan asıp ketkende, bul tándardıń shıǵıwı tómenden joqarıǵa hám kerisinshe.
Shmitt triggerining bul ózgeshelig histerezis dep ataladı hám shegara kirisiw bahalarıarasındaǵı xarakteristikanıń kesimi histerezis regioni depataladı. Shmitt triggerini kirgiziw ushın joqarı hám tómengi shegaralar arasındaǵı parq onıń histerezisregioniniń keńligin anıqlaydı, bul triggerning bayqaǵıshlıǵı ólshewi bolıp xızmet etedi. Gisterezis regioni qanshellilik keń bolsa, Shmitt triggerining bayqaǵıshlıǵı qanshellilik tómen bolsa, histerezisregioni qanshellilik tar bolsa, onıń bayqaǵıshlıǵı sonshalıq joqarı boladı.
Shmitt triggerlari qánigelestirilgen mikrosxemalar kórinisinde islep shiǵarıladı, bul jerde bir waqtıniń ózinde bir neshe bólek triggerlar bir korpus ishinde jaylasqan bolıwı múmkin. Bunday mikrosxemalar málim bir normallastırılgan kommutatsiya shegarasına iye hám kirisiw signalınıń tórtmuyushler formasınan uzaǵıraq bolıwına qaramay, shıǵıwda tikold táreplerdi beredi. Bunnan tısqarı, Shmitt triggerini logikalıq elementler tiykarında da qurıw múmkin, bul halda islep shıǵıwshı óziniń pol apparatınıń histerezis regioniniń keńligin júdá anıq ornatıw hám sazlaw múmkinshiligine iye.
Keling, suwretke itibar qaratayiq hám Shmitt triggerining islew principin tolıq kórip shıǵamız.

Bul jerde tán darel elementiniń sxematik kórinisi, sonıń menen birge onıń ótkeriw hám waqıt qásiyetleri. Kórip turǵanıńız siyaqlı, Uin kirisiw signalı dárejesi Uthr. n operatsiyasınıń tómengi shegarasınan tómen bolǵanda, Shmitt triggerining shıǵıwında, uyqas túrde, nolǵa jaqın tómen dárejedegi U0 kernewi de bar.
Kirisiw signalınıń kernewin asırıw processinde Uin, onıń ma`nisi birinshi náwbette Uthr. n histerezisregi onin’ tómengi shegarasına, tómengi shegaraǵa etedi, shıǵıwda bolsa aldınǵı sıyaqlı hesh nárse ózgermeydi. hám hátte Uin kirisiw kernewi histerezisregi onin sekirip, onıń ishinde bir qansha waqıt qalsada, shıǵıwda heshnárse júz bermeydi - shıǵıw elede tómen dárejedegi kernew U0.
Degen menen oq kiriw kernew dárejesi Uin histerezis wálayatı Uthr. v (sayaxat aymaǵı ) joqarı pol menen salıstırǵanda, tándar shıǵıwı joqarı kernew dárejesi U1 jaǵdayına atlar. Eger Uin kiriw kernewi jáne de ósiwde dawametse (mikrosxema ushın ruxsat etilgen shegaralar ishinde), Uout shıǵıw kernewi endi ózgermeydi, sebebi eki turaqlı jaǵdaydan birine erisilgen - U1 joqarı dárejesi.

Keling, Uin kiriw kernewi tómenlewdi basladı dep shama menen oylayıq. Histerezis regionina qaytqanda, shıǵıwda hesh qanday ózgeris joq, dáreje elede joqarı U1. Biraq kirisiw signalı kernewi Uin gisterezisregi onin’ tómengi shegarasına teńlesiwi menen oq, Shmitt triggerining shıǵıwı tómen dárejedegi U0 kernewli jaǵdayǵa ótedi. Bul Shmitt triggerining jumısınıń tiykarı bolıp tabıladı.

Geyde Shmitt triggerlari paydalı bolıp shıǵadı, bul jerde mikrosxema ishinde " vA" logikalıq elementi ámelge asıriladı hám shıǵıwda " NOT" inverteri ( inverting Shmitt triggeri ) ornatıladı. Bunday halda, uzatıw xarakteristikası basqasha kórinedi: kernew histerezis regioniniń joqarı shegarasınan asıp ketkende, Shmitt triggerining shıǵıwında tómen dáreje payda boladı hám ol histerezisregionin en’ tómenge qaytqanda, joqarı kernew payda boladı. Dárejesi shıǵıwda payda boladı. Bul derlik histerezli NAND elementi bolıp tabıladı.

Shmitt triggeri operatsion kúsheytgishde (op-amp) da jıynalısı múmkin. Keling, ulıwma mániste onı ámelge asırıw variantlarınan birin kórip shıǵayıq. Op-ampning teris kiriwi topıraqlı bolıp, kirisiw signalı R1 rezistori arqalı op-ampning inverting bolmaǵan kiriwine qollanıladı. Op-ampning shıǵıwı qayta baylanıs shınjırı arqalı R2 rezistori arqalı op-ampningin verting bolmaǵan kiriwine jalǵanadı. Tórtmuyush kernew op-ampning shıǵıwınan shiǵarıladı.

Operatsion kúsheytgishtiń shıǵıwıdaǵı kernew dástúriy túrde Uout \u003 d K * Ua formulası menen anıqlanadı. Ádetde, Uout. maxop-ampning baslama kernewine teń (bizonı E hárıbi menen belgileymiz), K bolsa op-ampning kusheytiwi, ol 1000000 rejimine iye. Shıǵıw kernewiden parıq etiwi múmkin. + E den -E ge shekem. Bulerda biz arnawlı tolıq maǵlıwmatlarǵa kirmaymiz hám túsiniwdi ápiwayılastırıw ushın kirisiw qarsılıgı hám qayta baylanıs shınjırındaǵı qarsılıq bir-birine teń bolǵan jaqtı mısaldı kórip shıǵıń : R1 = R2.
Solay etip, eń basında, Uin = 0 bolǵanda, Ua = 0, keyin Uout = 0, sebebi op-ampning inverting bolmaǵan kiriwindegi kernew onıńin verting kiriwindegi kernewden aspaydı.
Eger házir Uin azmaz asırılǵan bolsa, Uada azmaz asadı. Keyin Uout sezilerli dárejede asadı (K ma`nisine muwapıq ), sebebi op-ampning inverting bolmaǵan kiriwindegi kernew onıń verting kiriwindegi kernewden asıp ketedi, biz qarar etkenimizdey, olarg’a jalǵanǵan. Keyin, Ua noqatıjoqarıdaǵı diagramma boyınsha jalǵanǵan rezistorlar arasında jaylasqanlıǵı sebepli, Ua noqatında kernew sezilerli dárejede asadı, ol shama menen Uout / 2 ge aylanadı hám unamlı teris baylanıs qarama-qarsı sebepli turaqlı kernew Op-ampning shıǵıwında Uout payda boladı (támiynat kernewi OU = E ga teń). Sonday etip, op-amp shıǵıwda joqarı kernew dárejesi menen turaqlı jaǵdayǵa ótti. Bul halda Ua= (E+Uin) /2.
Eger bul jaǵdayda biz Uinni kemeytire baslasaq, ol nolǵa teń bolǵanda da, Ua noqatında eleda E / 2 boladı hám op-amp shıǵıwında eleda joqarı dárejedegi kernew Uout boladı. = E.
Tekvin -E ga teń bolǵanda, Ua nolǵe teń boladı hám op-ampning shıǵıwı tómen kernew dárejesine (-E) iye bolǵan jaǵdayǵa ótedi. Bunday halda, qayta baylanıs qarama – qarsı payda boladı . Endi Uout \u003 d -E, Ua \u003 d (Uin-E) / 2 jáne bul op-ampning teris bolmaǵan kiriwine qaraǵanda talay tómen. Flip-flop turaqlı jaǵdayǵa kirdi, shıǵıwı tómen. Op-ampning shıǵıwı joqarı jaǵdayǵa qaytıwı ushın Uintaǵı E ga teń bolıwı kerek, bul bolsa basqa qayta baylanıs qarama – qarsıliq keltirip shıǵaradı. Nolǵe qaytıw bolmaydı.
Jumaqlaw
Solay etip Ózbekstanda sociallıq-ekonomikalıq tarawda, sonday-aq informaciya kommunikatsiya texnologiyaları, zamanagóy informaciyalasqan jámiyetin qáliplestiriw boyınsha keń kólemli reformalar izbe-izlik menen hám anıq maqsetti gózlep ámelge asırılıp atır.
Zamanagóy kadrlardı jetistiriw boyınsha respublikamız tálim sistemasında túpkilikli ózgerisler ámelge asırılıp atır. Buǵan sebep, «Tálim tuwrısında»gi nızam hám «Kadrlar tayarlaw milliy modeli»dıń qabıl etiliwi hám olarda ilimiy-texnika rawajlanıwı jetiskenliklerin islep shıǵarıw hám xizmet kórsetiw tarawına nátiyjeni ámelde qollanıw, sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw menen tıǵız baylanıslı ekenliginin’ anıq kórsetiliwi bolıp tabıladı.
Jurtımızda jasalma intellekt texnologiyaların engiziw, olardı keń qóllaw, cifrlı maǵlıwmatlardan paydalanıwdı keńeytiw, bul tarawda maman kadrlardı tayarlaw, bir sóz menen aytqanda, tarawdı jáhán talapları dárejesinde rawajlandırıwǵa qaratılǵan kóplegen wazıypalar belgilep berilgen.
Buǵan baylanıslı Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Jasalma intellekt texnologiyaların jedel engiziw ushın shart-sharayatlar jaratıw ilajları tuwrısındaǵı” qarari qabıllandı.
Búgingi kúnde qan basımimizni o'lsheytug’in, qádemimizdi hám sariplap atirg’an energiyamizdi esaplap berip atırǵan “Sanalı saatlar”, bizge GPS adresi boyınsha jol kórsetip atırǵan “Sanalı kartalar”, maǵlıwmatlardı qayta isleytuǵın túrli qıdırıw programmaları kún sayın joldasimizga aylanıp barıp atır.
Itibarlisi, mámleketimizde usı jónelislerdi rawajlandırıwǵa qaratılǵan háreketler jedellashmoqda. Iskerligi keńeyip baratırǵan “IT park”lar, “Million programmist”, “Jaslar texnoparklari” tarawdıń perspektivasına úmit oyatadı.

Paydalanilg’an a’debiyatlar dizimi:

• 
  Karimov A.S., Mirhaydarov M.M. Nazariy elektrotexnika. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1979.
  2. Rahimov G. R. Elektrotexnika. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1966.
  

3. Majidov S. Elektrotexnikadan ruscha-o‘zbekcha lug‘atspravochnik. T., „ 0 ‘qituvchi“, 1985.
4. Karimov A.S., Mirhaydarov M.M. va b. Elektrotexnika va elektronika asoslari. Texnika oliy o‘quv yurtlarining talabalari uchun darslik. T., „ 0 ‘qituvchi“,1995.
5. С.К. Ганиев, М.М.Каримов, З.Т.Худайкулов, М.М.Кадыров. Толковый словарь терминов и понятий по безопасности информации на русском, узбекском и английском языках-Т.: "Iqtisod-moliya" - 2017.480 c.
6. Сафин Л. К.Исследование информационной защищенности мобильных приложений. Ж. Вопросы кибербезопасности №4(12) - 2015.

.