Пахта-тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида

Ўзбекистон пахта-тўқимачилик кластерлари уюшмаси тузилмоқда
Вазирлар Маҳкамаси "Пахта-тўқимачилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришни янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида"ги қарорни қабул қилди, унга мувофиқ Ўзбекистон пахта-тўқимачилик кластерлари уюшмаси таъсис этилади.
Сўнгги бир неча йил ичида пахта етиштириш ва қайта ишлашнинг кластер тизими ўз самарасини кўрсатди: ресурсларни тежайдиган технологиялар ва ускуналар жорий этилмоқда, қишлоқларда юқори қўшимча қийматга эга маҳсулотлар ишлаб чиқарадиган янги саноат корхоналари ташкил этилмоқда.

Шу билан бирга, тизимдаги муаммоларни ҳал қила оладиган, давлат идораларида уларнинг манфаатларини ифода этадиган ва уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қиладиган пахта-тўқимачилик кластерлари фаолиятини такомиллаштириш механизмлари яратилмаган.

Шу муносабат билан "Ўзбекистон пахта-тўқимачилик кластерлари уюшмаси" ташкил этилган бўлиб, унинг вазифаларига қуйидагилар киради: тўқимачилик саноатининг инновацион лойиҳаларини амалга ошириш, тайёр маҳсулот экспортини ошириш, хомашё базасини ва инфратузилмани ривожлантириш, фермер хўжаликлари ва кластерлар ўртасидаги муносабатларни тартибга солиш ва бошқалар.

Уюшма аъзолик бадаллари ва қонун билан тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан молиялаштирилади.

Қарорда идоралараро комиссия томонидан кластерлар фаолиятини баҳолаш тартиби тўғрисидаги низом тасдиқланди.

Янги ташкил этилаётган Пахта-тўқимачилик кластерлари Уюшмасига вилоят ҳокимликлари, тегишли вазирлик ва идоралар билан биргаликда икки ой муддатда пахта тозалаш корхоналарини модернизация қилиш ва янги объектларни ишга тушириш, агрологистика тизимини яратиш бўйича “йўл харитасини” ишлаб чиқиш топширилди.

Минтақавий пахта-тўқимачилик кластерлари негизида босқичма-босқич инновациялар, илмий-техник ютуқлари ва янгиликларни жорий этиш марказлари яратилади.

Республика раҳбарининг 2020 йил 6 мартдаги “Пахта саноатида бозор тамойилларини кенг жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги фармонига мувофиқ 2020 йил ҳосилидан бошлаб, пахта хом ашёси ишлаб чиқарувчиларига пахта нархини белгилаш амалиёти бекор қилинди.

Пахта тўқимачилик кластерлари мавжуд бўлмаган ҳудудларда, пахта тозалаш корхоналари негизида фермер хўжаликларининг ихтиёрий кооперативлари ташкил этилди.
Paxta-to‘qimachilik klasterlari faoliyatini baholash mezonlari aniqlashtirildi
Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyatini baholash to‘g‘risidagi nizom tasdiqlanadi
Vazirlar Mahkamasining “Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyatini baholash to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi qarori loyihasi e'lon qilindi.

Quyidagilar:

Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyatini baholash tartibi to‘g‘risida nizom;
Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyatini baholash bo‘yicha idoralararo ishchi guruhi tarkibi tasdiqlanadi.
Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyati Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Moliya vazirligi va “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi tomonidan baholanadi.
Paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarish klasterlari va tashkilotchilari faoliyatini baholash tartibi to‘g‘risidagi nizomga ko‘ra, u klasterlarga ajratilgan yoki biriktirilgan yer maydonlaridan samarali foydalanish, xomashyoni ishlab chiqarish va qayta ishlashga innovatsion texnologiyalarni joriy etish hamda qayta ishlangan paxta tolasi va ikkilamchi mahsulotlardan yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, tayyor mahsulotlarni tashqi bozorga yo‘naltirish hamda fermer xo‘jaliklarini moliyaviy manfaatdorligini ta'minlash kabi ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi.
Klasterlar faoliyatini baholash vakolatli organ tomonidan har yili fevral oyining yakuniga qadar amalga oshirilib boriladi.
Qishloq xo‘jaligi yerlaridan samarali foydalanish va mahsulot yetishtirish samaradorligi:
klasterga ajratilgan yoki biriktirilgan yer maydonlarining irrigatsiya-melioratsiya holatini yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilgan tadbirlar:
a) ichki sug‘orish tarmoqlarini tozalanganligi (shuningdek, zovurlarni qazish) va undagi inshootlarni rekonstruksiya qilinganligi;

b) yer uchastkasini saqlash shartlariga va suvdan foydalanish tartibiga rioya etilganligi, yerning meliorativ holatini yaxshilash, tuproq unumdorligini oshirish chora-tadbirlari ko‘rilganligi, shuningdek ushbu maqsadlar uchun o‘z mablag‘larini ajratganligi;

v) meliorativ holati yomon, foydalanishdan chiqqan va suv ta'minoti og‘ir bo‘lgan yer maydonlarini yaxshilash bo‘yicha zarur tadbirlarning amalga oshirganligi;

g) sug‘oriladigan yerlarni sho‘r bosishi va zaxlanishi, yerlarning va suv manbalarining ifloslanishi va zararlanishini oldini olish bo‘yicha tadbirlarning amalga oshirilganligi;

d) zamonaviy suv tejamkor (tomchilatib sug‘orish tizimi) texnologiyalarni joriy etilganligi;

ye) yer uchastkasidan qonun hujjatlarida, ijaraga olish shartnomasida ko‘rsatilgan talablar va qishloq xo‘jaligi ekinlarini joylashtirish shartlari asosida maqsadli, samarali va oqilona foydalanganligi;

yo) yer uchastkalari maydonlari uzoq muddatli yer ijara shartnomasida belgilangan o‘lchamlarga nisbatan kamaytirib yuborish holatlariga, sug‘oriladigan maydonlarga asossiz ravishda bino-inshootlar qurilganligi yoki boshqa turdagi zarar yetkazilganligi;

Paxta hosilini yetishtirishning samarali usullarini joriy qilinganligi:

a) klasterlar tomonidan qishloq xo‘jaligini diversifikatsiya qilish, almashlab ekish tizimini qo‘llanganligi;

b) paxtaning yangi navlarini yaratish, sinash, sifatli urug‘larni tayyorlash, yetishtirishning ilmiy asoslangan agrotexnologiyalarini joriy etish va ilmiy-tadqiqot muassasalari olim hamda mutaxassislari tomonidan ishlab chiqilgan yangi ishlanmalarni tatbiq etilganligi;

v) klasterlar va fermer xo‘jaliklarida paxtani yetishtirish va hosilni terib olish jarayonida qo‘l kuchini kamaytirish va mexanizatsiya darajasini oshirish bo‘yicha yuqori unumli qishloq xo‘jaligi texnikalari va agregatlari bilan ta'minlanganligi;

Klasterlar va paxta xomashyosini yetishtiruvchi qishloq xo‘jaligi korxonalari o‘rtasida shartnoma munosabatlari va paxta xomashyosi yetishtirish xarajatlarini moliyalashtirish:

soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar, shuningdek yetkazib berilgan moddiy-texnika resurslar va ko‘rsatilgan xizmatlar uchun to‘lovlar o‘z vaqtida amalga oshirilganligi, so‘nggi uch yil davomida yetishtirilgan mahsulotlarni sotishdan tushadigan mablag‘lar bank hisob-varaqlarida aylanishi ta'minlaganligi;

paxta xomashyosini yetishtirish bo‘yicha shartnomalarning rasmiylashtirilganligi;

fermer xo‘jaliklariga paxta yetishtirish uchun avans mablag‘larining o‘z vaqtida ajratilganligi va urug‘lik chigit, yonilg‘i moylash mahsulotlari, mineral o‘g‘itlar va o‘simliklarni himoya qilish vositalarini uzluksiz yetkazib berilganligi hamda mazkur resurslarning zaxirasi yaratilganligi;

qishloq xo‘jaligini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan ajratilgan mablag‘larning maqsadli ishlatilganligi;

paxta xomashyosini yetishtirish bo‘yicha shartnoma shartlarini bajarilganligi;

Moliyaviy ko‘rsatkichlar:

a) yetishtirilgan paxta xomashyosini fermer xo‘jaliklaridan xarid qilish va shartnomaga asosan yakuniy mablag‘larni o‘z vaqtida to‘lab berilganligi;

b) ajratilgan imtiyozli kredit mablag‘larining o‘z vaqtida to‘liq qoplanganligi;

v) paxta to‘qimachilik klaster korxonalari fermer xo‘jaliklari tomonidan yetkazib berilgan paxta xomashyosini qayta ishlab, yakuniy ishlab chiqilgan yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulot hisobidan fermer xo‘jaliklariga qo‘shimcha haq to‘laganligi;

Klasterlarda qayta ishlash quvvatlarini mavjudligi:

paxta xomashyosini qayta ishlash bo‘yicha:

a) tegirmon usulida;

b) paxta tozalash korxonalari va paxta tayyorlash punktlarining bino hamda inshootlari 5 yil muddatga bo‘lib to‘lash sharti bilan baholash qiymatida sotib olinganligi;

v) o‘z mablag‘i hisobidan yangi paxtani qayta ishlash korxonasini tashkil etilganligi.

Tolani qayta ishlash va yuqori qiymatli raqobatbardosh tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha quvvatlarni yaratilganligi:

a) ip-kalava (aralash ip kalava);

b) ip-gazlama (aralash ip-gazlama);

v) trikotaj mato;

g) matoni bo‘yash;

d) yuqori qiymatli raqobatbardosh tayyor mahsulotlar.

Paxta xomashyosini to‘liq qayta ishlash va to‘qimachilik hamda tikuv-trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha vertikal integratsiyalashgan ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etish bo‘yicha zimmasiga qabul qilingan investitsiya majburiyatlarini bajarilganligi.

Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni sotish va eksportga yo‘naltirish bo‘yicha yarim tayyor va yuqori qo‘shilgan qiymatli raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarilganligi, ichki va tashqi bozorga yo‘naltirilganligi:

a) chigitdan ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlarini eksportga yo‘naltirish;

b) tayyor trikotaj mahsulotlarini eksportga yo‘naltirish;

Paxta tolasini majburiy markirovka (tamg‘alash) va avtomatlashtirilgan tarzda hisobga olish tizimini joriy etilganligi.

Bo‘lg‘usi paxta hosili va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni sug‘urtalanganligi.

Sohaga axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etilganligi, bunda ishlab chiqarish, transport, agrotexnik tadbirlar va tijorat banki bilan integratsiyalashganligi, “onlayn” nazoratni yo‘lga qo‘yilganligi.

Жорий йилда 20 та туманда 164 минг гектар майдонда кластер усулида пахта етиштириш йўлга қўйилиб, бу тажриба дастлабки натижаларини бера бошлади.

Ўзини оқлаётган бу тизимни янада кенгайтириш мақсадида келиб тушган таклифлар кўриб чиқилиб, ишлаб чиқариш қувватлари ва молиявий имконияти мавжуд бўлган 44 та ташаббускор танлаб олинди. 2019 йилда 61 та кластер томонидан жами пахта майдонларининг 51 фоизида пахта етиштириш режалаштирилмоқда.

Келгусида пахта етиштирувчи 133 та тумандан 70 таси тўлиқ кластер тизимига ўтади. Янги ташкил этилаётган кластерлар томонидан 41 та корхона ташкил этилиб, 23 мингга яқин иш ўрни яратилади.

Янги қувватларни ташкил этиш ва кластерлар фаолиятини йўлга қўйиш натижасида, 2019 йилда ишлаб чиқарилаётган пахта толасининг 78 фоизи Ўзбекистонда қайта ишланади. Бу 2017 йилга нисбатан 2 маротаба кўп дегани. 2020 йилга бориб, пахта толасини тўлиқ қайта ишлашга ўтилади. Тайёр маҳсулотларни ишлаб чиқариш улуши 40 фоиздан камида 60 фоизга етказилади.

“Шунинг учун кластерлар фаолиятига ҳар томонлама ёрдам беришимиз зарур. Пахтачиликда қишлоқ хўжалигининг келажаги, унинг иқтисодий самарадорлиги кластерлар билан боғлиқ. Кластерлар аграр соҳани жадал ривожлантиришнинг “локомотиви” бўлиши керак”, - деди Шавкат Мирзиёев.

Жорий йилда пахта-тўқимачилик кластерларига берилган барча имтиёзларни кейинги йилларда ташкил этиладиган кластерларга ҳам татбиқ этиш, кластерлар фаолиятини янада кенгайтириш зарурлиги таъкидланди.

2019-2023 йилларда қишлоқ хўжалигида томчилатиб суғориш тизимини босқичма-босқич жорий этиш дастурини ишлаб чиқиш, соҳага халқаро молия ташкилотларининг имтиёзли кредитларини жалб қилиш бўйича топшириқлар берилган.