P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

Ko'rish  sezgilaridagi  maxsus  hodisalar

Ko'rish  sezgilaridagi  bir qancha  maxsus  hodisalar ko'rish  organidagi 

apparatlarning holatiga bogMiq.  Rang kontrasti, «shapko'rlik» (qorong'ida 

va tunda yaxshi ko'ra olmaslik)  va «rang ajratolmaslik»  (rang turlarining 

farqiga  bora  olmaslik)  shunday  hodisalardan  hisoblanadi.

Rang  kontrasti. 

Qizil  rangli  kvadratni  bir  varaq  oq  qog'oz  ustiga 

qo'yib tikilib  qarasak,  bir necha vaqtdan  keyin shu  kvadrat  atrofida och 

havo  rang  hoshiyani,  ya’ni  qizil  rangga  qo'shimcha  rangni  ko'ramiz. 

Kontrast  hodisasi  ana  shudir.  Yuqorida  keltirilgan  misolda  qo'shimcha 

rang  asosiy  rang  bilan  bir vaqtda  seziladi.  Bu  bir  vaqtdagi  kontrastdir. 

Bundan  tashqari,  izma-iz  kontrast  boMadi.  Masalan,  qizil  doiraga  uzoq 

vaqt  qarab turib,  keyin oq  yuzaga ko'z tashlansa och  havo  rang — sariq 

rangli doira, ya’ni qizil rangga qo'shimcha rang ko'ramiz.  Buning teska- 

risini  ham  qilib  ko'rish  mumkin.  Izma-iz  kontrast  hodisasi  ana  shudir.

---

Rang  kontrastining  hosil  bo‘lishiga  sabab  shuki,  kishi  uzoq  qarab 

turganda  kolbachalarning qizil  rangni  sezuvchi  elementlari  charchaydi, 

natijada ularning sezuvchanligi kamayadi. Ayni vaqtda qo'shimcha rangni 

sezuvchi  elementlar qo‘zg‘alganicha  qolaveradi,  ularning  sezuvchanligi 

kuchliroq  bo'lib  chiqadi.  Shu  sababli,  ranglarning  aralashish  qonuniga 

muvofiq,  qo'shimcha  rang  seziladi.

«Shapko‘rlik* 

shundan  iboratki,  odam  kechqurun  va  tunda  xira 

ko'radi  yoki  butunlay  ko'rmaydi.  Bu  hodisaning sababi  shuki,  to'r par- 

dalaridagi  tayoqchalar sust  ishlaydi  yoki  butunlay  ishlamaydi.