P. I. Ivanov m. E. Zufarova umumiy psixologiya

V I.  IN T E L L E K T U A L   H IS L A R

Odamning aqliy faoliyati bilan bog'liq boMgan hislar 

intellektual  his­

lar 

deb ataladi.  Bilishga qiziqishlik taajjublanish va  hayron qolish hislari, 

ishonch,  ishonchsizlik va  shubhalanish  hislari  intellektual  hislar qatoriga 

kiradi.  Bunday hissiyotlar har xil  nazariy va amaliy savollar tugMlganida, 

vazifa va masalalarni hal  qilish  chogMda,  kashfiyotlar,  ixtirolar qilinayot­

gan chog‘da, biror yangilikni o'zlashtirish va bilish chogMda paydo boMadi 

va  his  qilinadi.

Intellektual hislarning ba’zi bir ayrim ko‘rinishlariga to‘xtalib o'tamiz.

Urinchoqlik.  Bu hisning nomidan ko'rinib turibdiki, bunday his odam­

ning  bilimlarga  ijobiy  munosabatida  ifodalanadi.  Biror  sohada  yoki  turli 

sohalarda eng chuqur va aniq bilim olishga intilishdan iborat boMgan bu his 

juda uzoq (ayrim odamlarda umrbod) davom etadi.  Urinchoqlik bilishning 

turli yoMIarini va vositalarini izlashga (maxsus adabiyotlarni o'qishga,  radio 

va televideniye  eshittirishlarini,  ma’ruzalarni  tinglashga,  mutaxassislar bi­

lan suhbatlashishga, tajribalar o'tkazib turishga)  hamda shu yo'llar va vosi- 

talardan  foydalanishga  rag'batlantiradi.  Ayni  vaqtda  bu  murakkab  hislar 

olingan  bilimlarning  odamning  o'zi  uchun  va  boshqalar  uchun  Qamiyat 

uchun)  naqadar ahamiyati  borligini  ijobiy baholashga yordam beradi.

Bilishga  qiziqish  urinchoqlikning  alohida  bir turidir.  Ba’zan  bu  ikki 

termin  (urinchoqlik va bilishga qiziqish terminlari)  hatto bir xil  ma’noda 

ishlatiladi.  Bilishga qiziqish ba’zan biror nimadan xabardor bo'lishga kuchli 

intilish tariqasida va shuni bilib olgach, undan  mamnun bo'lish tariqasida 

namoyon bo'ladi  Lekin  bunda  (bilishga  qiziqishda)  mana  shu  intilish  va 

mamnuniyat  hissi  ko'pincha  qisqa  boMadi,  bevosita  yaqin  tevarak-atrof­

dagi  hodisalar va  voqealarni,  odatda,  odamning  o'zi  qiziqayotgan  hodi- 

salarni  ko'pincha  bevosita  idrok  qilib  olishdan  iboratdir:  ko'rib,  eshitib, 

qo'lda  ushlab bilib  olishdan  iboratdir.

Bilishga  qiziqish  degan  termini  ba’zan  salbiy  ma’noda  ishlatiladi, 

odamning  bilimini  kengaytirmaydigan,  aksincha,  uning  pastkashligi,  be-

---

fahmligidan  dalolat  beradigan  tarzda  mayda-chuyda  va  arzimas  narsa- 

lami  va  hodisalami  bilishga  intilish  mana  shunday salbiy  ma’nodagi  bi­

lishga  qiziqishning  o‘zidir.

Bilishga  qiziqaverish  maktabgacha  tarbiya  yoshida  bolalarga  xos  xu- 

susiyatlardir.  Normal  turmush  sharoitida  va  o‘qitish  jarayonida,  yoshi 

ulg‘ayib,  tajriba  orta  borgan  sari,  oqilona  urinchoqlik  rivoj  topa  boradi. 

Bu  his  odamning  ilmiy-tadqiqot  ishlari  bilan  samarali  shug‘ullanishini 

rag‘batlantiruvchi  asosiy faktordir.